Η Ευρώπη πρότεινε αμφιλεγόμενο σχέδιο κανονισμού για επιστροφές της ΕΕ, που παρουσιάζει κόμβους επιστροφής εκτός ΕΕ ως καινοτόμο μέτρο για μείωση της παράτυπης μετανάστευσης. Συμμορφώνεται η εξωτερική ανάθεση της διαχείρισης των παράνομων μεταναστών με τα πρότυπα της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Η Ευρώπη θέλει να μειώσει την παράτυπη μετανάστευση και να επιταχύνει τη διαδικασία επιστροφής για όσους απορρίφθηκε η αίτηση ασύλου τους. Με αυτό κατά νου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε ένα κοινό ευρωπαϊκό σύστημα για τις επιστροφές. Επί του παρόντος, τα ποσοστά επιστροφής ανέρχονται σε περίπου 20% - ποσοστό που θεωρείται ανεπαρκές από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, την Ursula von der Leyen.
Η πρόταση περιλαμβάνει τη δυνατότητα δημιουργίας κόμβων επιστροφής σε τρίτες χώρες, βάσει συμφωνιών που συνάπτονται είτε διμερώς είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ωστόσο, η εφαρμογή και η νομική σκοπιμότητα τέτοιων συμφωνιών παραμένουν περίπλοκες. Το πρωτόκολλο Ιταλίας-Αλβανίας είναι ένα παράδειγμα αυτού.
Το 2023, Ρώμη και Τίρανα υπέγραψαν συμφωνία για τη δημιουργία δύο κέντρων, τα οποία αρχικά προορίζονταν για κράτηση μη ευάλωτων αιτούντων άσυλο που προέρχονται από τις λεγόμενες «ασφαλείς χώρες» και διασώθηκαν σε διεθνή ύδατα. Τα ιταλικά δικαστήρια μπλόκαραν τη διαδικασία τρεις φορές λόγω νομικών και συνταγματικών ανησυχιών. Η Ρώμη έπειτα αποφάσισε να προσθέσει νέες λειτουργίες σε αυτά τα κέντρα, που ήδη άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως κόμβοι επιστροφής για όσους απορρίφθηκε η αίτηση ασύλου τους. Πάνω από 100 οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλη την Ευρώπη προειδοποιούν ότι η εξωτερική ανάθεση των μεταναστευτικών πολιτικών είναι πιθανό να οδηγήσει σε ένα σοβαρό μοτίβο παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Στόχος της Ιταλίας για εξωτερική ανάθεση των διαδικασιών ασύλου: η περίπτωση του Moetaz
Περίπου τριάντα χιλιόμετρα βόρεια της Νάπολης βρίσκεται ο μικρός δήμος του Παρέτε, που είναι σε μια περιοχή γνωστή για τη γεωργία και τη μετανάστευση. Πολλοί μετανάστες έρχονται εδώ σε αναζήτηση εργασίας. Ο Αιγύπτιος αιτών άσυλο Moetaz έφτασε τον Οκτώβριο του 2024 για να επανενωθεί με τον πατέρα του, τον Atef (61 ετών), ο οποίος ήρθε στην Ιταλία πριν από 20 χρόνια. Ο Moetaz (28 ετών) διέσχισε τη Μεσόγειο από τη Λιβύη, όπου, όπως λέει, τέθηκε υπό κράτηση και βασανίστηκε. Αφού διασώθηκε σε διεθνή ύδατα, έγινε ένας από τους πρώτους αιτούντες άσυλο που εστάλησαν από την Ιταλία απευθείας σε κέντρο υποδοχής στην Αλβανία.
«Μεταξύ της παραλίας της Λαμπεντούζα και εμού δεν υπήρχαν πάνω από 200 μέτρα», δήλωσε ο Moetaz. «Ήρθε ένας μεταφραστής και μας είπε ότι θα μεταφερθούμε στην Αλβανία. Είπε: "Θα κάνετε αίτηση για άσυλο. Αν γίνει δεκτή, θα πάτε στην Ιταλία. Αν δεν γίνει δεκτή, θα αποφασίσουν για την περίπτωσή σας: απέλαση ή φυλάκιση."»
Ο Moetaz παρέμεινε στην Αλβανία μόνο μία εβδομάδα. Το Δικαστήριο της Ρώμης απέρριψε την κράτησή του, δηλώνοντας ότι ήταν αδύνατο να αναγνωριστεί η χώρα καταγωγής του Moetaz ως «ασφαλής». Η περίπτωσή του εξέθεσε τις αδυναμίες ενός ολόκληρου συστήματος που αποσκοπεί στην εξωτερική ανάθεση της διαχείρισης των αιτούντων άσυλο στην Ιταλία – ένα ζήτημα που εξετάζεται τώρα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.
Ο δικηγόρος του Moetaz πιστεύει ότι οι επιταχυμένες διαδικασίες για τους μετανάστες που θεωρούνται «μη ευάλωτοι» και προέρχονται από τις λεγόμενες «ασφαλείς χώρες» παραβιάζουν το ιταλικό σύνταγμα.
«Από πλευράς ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η κράτηση ενός ανθρώπου σε τρίτη χώρα — σήμερα στην Αλβανία, αλλά αύριο θα μπορούσε να είναι η Τυνησία, ο Νίγηρας ή αλλού — σημαίνει ότι του στερείς τη δυνατότητα να ασκήσει τα θεμελιώδη δικαιώματά του», δήλωσε ο Gennaro Santoro, ο δικηγόρος του Moetaz. «Ακόμη και στην περίπτωση της Αλβανίας, η οποία βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από την Ιταλία, δεν μπορούσα να επικοινωνήσω με τον πελάτη μου πριν την ακρόαση. Μόνο κατά την ακρόαση έμαθα ότι είχε βασανιστεί στη Λιβύη και ότι εγκατέλειψε την Αίγυπτο λόγω διώξεων.»
Tobé: το σχέδιο κανονισμού της ΕΕ για τις επιστροφές διαφέρει από το πρωτόκολλο Ιταλίας-Αλβανίας
Όντας υποστηρικτής του σχεδίου κανονισμού της ΕΕ για τις επιστροφές, ο Tomas Tobé, αντιπρόεδρος της Ομάδας του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος, πήρε αποστάσεις από το πρωτόκολλο Ιταλίας-Αλβανίας. Εξήγησε ότι η ευρωπαϊκή πρόταση αποσκοπεί στη χρήση των κόμβων επιστροφής μόνο για ανθρώπους που οι αιτήσεις ασύλου τους έχουν ήδη απορριφθεί. Ο Tobé υπερασπίστηκε την ανάγκη συνεργασίας με τρίτες χώρες εκτός Ευρώπης:
«Δεν λέω ότι είναι εύκολο. Δεν επιλέγουμε τους γείτονες της Ευρώπης. Ακούω πολλή κριτική που προέρχεται από την αριστερά αλλά και από την ακροδεξιά. Και στην ουσία λένε ότι δεν πρέπει να έχουμε καμία συνεργασία. Αλλά τότε δεν έχεις λύση.»
Ο Tobé τόνισε ότι οι άνθρωποι που έχουν το δικαίωμα για άσυλο στην Ευρώπη πρέπει να προστατεύονται και ότι οι αρνητικές αποφάσεις πρέπει να εφαρμόζονται αποτελεσματικά.
Το 2018 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δήλωσε ότι τα κέντρα επιστροφής που βρίσκονται εκτός είναι παράνομα. Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι σήμερα έννοιες που κάποτε συνδέονταν με την ακροδεξιά γίνονται όλο και περισσότερο μέρος της κύριας πολιτικής της ΕΕ.