Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει σοβαρό πρόβλημα διαχείρισης αποβλήτων. Το νησί ανακυκλώνει πολύ λιγότερα από όσα απαιτεί η νομοθεσία της ΕΕ και στέλνει πολύ περισσότερα σε χώρους υγειονομικής ταφής. Έχει επίσης πολυάριθμες παράνομες χωματερές. Ποια η έκταση του προβλήματος και ποιες οι πιθανές λύσεις;
Κάθε χρόνο η Ευρωπαϊκή Ένωση παράγει 2,2 δισεκατομμύρια τόνους αποβλήτων, περίπου 5 τόνους κατά κεφαλήν. Η Ευρωπαϊκή Ένωση προωθεί την πρόληψη και την επαναχρησιμοποίηση, ενώ ακολουθεί η ανακύκλωση, αν αυτό δεν είναι δυνατό. Η τελευταία και πιο επιβλαβής επιλογή είναι η διάθεση.
Περίπου το 15% των αποβλήτων της ΕΕ καταλήγει επί του παρόντος σε XYTA και η χρήση τους ρυθμίζεται σε μεγάλο βαθμό. Μια οδηγία του 1999 καθορίζει τους κανόνες για την προστασία της υγείας του ανθρώπου και του περιβάλλοντος, δηλαδή των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων, του εδάφους και του αέρα, από τις αρνητικές επιπτώσεις της αποκομιδής, της μεταφοράς, της αποθήκευσης, της επεξεργασίας και της διάθεσης αποβλήτων. Επιτρέπονται μόνο ασφαλείς και ελεγχόμενες δραστηριότητες ΧΥΤΑ. Η μη συμμόρφωση συνεπάγεται πρόστιμα.
Η οδηγία περιορίζει το ποσοστό δημοτικών αποβλήτων που απορρίπτονται σε ΧΥΤΑ σε λιγότερο από 10% έως το 2035. Οι παράνομες χωματερές σε όλη την ΕΕ μειώθηκαν σταθερά τα τελευταία χρόνια. Εντούτοις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει παραπέμψει αρκετά κράτη μέλη στο Δικαστήριο της ΕΕ και η Κύπρος έχει ήδη καταδικαστεί για την αποτυχία της να ελέγξει τις παράνομες απορρίψεις.
Οι τοπικές ΜΚΟ στην Κυπριακή Δημοκρατία παρακολουθούν και καταγγέλλουν τις παράνομες χωματερές εδώ και χρόνια.
«Οι κύριες συνέπειες είναι για το περιβάλλον, αλλά και για την υγεία του ανθρώπου. Όλα αυτά τα σκουπίδια αφήνουν τοξίνες και μολύνουν τη φύση, μολύνουν τα υπόγεια ύδατά μας, μολύνουν τα πάντα», λέει η Νατάσα Ιωάννου, επικεφαλής του προγράμματος των Φίλων της Γης Κύπρου, καθώς περπατάμε μέσα σε μια τεράστια παράνομη χωματερή κοντά στη Λευκωσία, την πρωτεύουσα της χώρας.
Ωστόσο, η ίδια υποστηρίζει ότι υπάρχουν λύσεις.
«Πρέπει οπωσδήποτε να έχεις εξορθολογισμένες, οργανωμένες και πολύ καλά εδραιωμένες υποδομές (διάθεσης). Γιατί, εάν οι άνθρωποι δεν έχουν ένα "πράσινο σημείο" κοντά τους, αυτό θα συμβαίνει τελικά. Η δεύτερη λύση είναι η αστυνόμευση και, φυσικά, η επιβολή όλων των νόμων. Όταν ξέρεις ότι κάτι συμβαίνει και συμβαίνει για αρκετό καιρό, πρέπει να τοποθετηθούν κάμερες παρακολούθησης. Πρέπει να δοθούν κίνητρα στον κόσμο για να διαχειρίζεται τα απορρίμματά του. Δεν είναι πάντα, εννοώ, "το κάνεις λάθος, θα σου δώσω πρόστιμο". Θα πρέπει πάντα να υπάρχουν και άλλες ευκαιρίες για πρακτικές κυκλικής οικονομίας.»
Οι ακτιβιστές βοήθησαν στην ανάπτυξη ενός διαδραστικού χάρτη όπου οι χωματερές παρακολουθούνται σε πραγματικό χρόνο.
«Όταν έρχομαι σε αυτά τα μέρη και βλέπω τέτοια πράγματα, νιώθω θυμό και απογοήτευση. Θέλω να πω ότι η ύπαιθρός μας δεν πρέπει να είναι έτσι. Η Κύπρος δεν πρέπει να είναι έτσι. Είναι αηδιαστικό», λέει η Νατάσα καθώς μας πηγαίνει σε μια δεύτερη παράνομη χωματερή που απέχει μόλις 30 λεπτά από την πρώτη. «Αυτό που μας λένε οι αρχές είναι ότι δεν έχουν τους πόρους. Τότε πρέπει να βρεις τρόπους να αποκτήσεις τους πόρους. Το να έχεις την ίδια δικαιολογία κάθε χρόνο δείχνει έλλειψη πολιτικής βούλησης.»
Τι κάνουν οι αρχές της Κύπρου;
Μια πολύ περιορισμένη μα συγκεκριμένη απάντηση έρχεται από μια μικρή περιοχή στη Λευκωσία, την πρώτη που εισήγαγε το πρόγραμμα «Πληρώνω όσο πετώ».
Με την ενθάρρυνση της ΕΕ, το σύστημα επιτρέπει τα τέλη αποβλήτων των χρηστών να ρυθμίζονται σύμφωνα με την ποσότητα μεικτών αποβλήτων που παρέχεται στο σύστημα διαχείρισης, εξηγεί ο αντιδήμαρχος της περιοχής.
«Μόλις τον πρώτο χρόνο εφαρμογής του συστήματος, είχαμε πάρει προς διαχείριση 5.000 τόνους. Αντιλαμβάνεστε 40% μείωση των σκουπιδιών του δήμου», εξηγεί ο Ανδρέας Κωνσταντίνου, ο αντιδήμαρχος της περιοχής. «Δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα ο δρόμος μας για να αλλάξουμε νοοτροπίες, αλλά επενδύσαμε κυρίως στη νέα γενιά. Μπήκαμε στα σχολεία και προσπαθήσαμε, μέσω των παιδιών, να αλλάξουμε τις κακές νοοτροπίες των μεγάλων.»
Κι άλλοι δήμοι θα ακολουθήσουν το παράδειγμα σύντομα. Όμως αυτό δεν αρκεί για τις τεράστιες ανάγκες της χώρας. Την ημέρα των γυρισμάτων μας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έστειλε την Κύπρο στο Δικαστήριο της ΕΕ και πάλι και ζήτησε περισσότερα πρόστιμα για μη διαχείριση παράνομων χωματερών.
Ο διευθυντής του Τμήματος Περιβάλλοντος της χώρας μάς συναντά σε ένα από τα οκτώ Πράσινα Σημεία της Λευκωσίας, όπου ταξινομήθηκαν 8.000 τόνοι απορριμμάτων πέρυσι.
Η κυβέρνηση αναγνωρίζει «αδράνεια» και «αδυναμίες» δεκαετιών στη διαχείριση των αποβλήτων της.
Όμως ο Θεόδουλος Μεσημέρης υποστηρίζει ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν σύντομα.
«Υπάρχουν αρκετά τέτοια σημεία που ήδη λειτουργούν στην Κύπρο, πέραν των 20, και ασφαλώς η προσπάθεια είναι να έχουμε το κατάλληλο δίκτυο. Έχουν δρομολογηθεί άλλα 50 τέτοια σημεία, καθώς επίσης και άλλες υποδομές, όπως "πράσινες γωνιές", όπως περιοχές για ανακύκλωση, για να μπορέσουμε να έχουμε τη δυνατότητα να υπάρχουν οι κατάλληλες επιλογές στον πολίτη για τη διάθεση των υλικών προς ανάκτηση, προς επαναχρησιμοποίηση, προς ανακύκλωση. Είναι γεγονός ότι οι υφιστάμενες υποδομές δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του θεσμικού πλαισίου», αναφέρει.
«Θα ξεκινήσει μέσα στους επόμενους δύο μήνες η αποκατάσταση και ο καθαρισμός των υπόλοιπων σημείων. Ο στόχος είναι να καθαρίσουμε την Κύπρο από παράνομους χώρους αποβλήτων άμεσα και ταυτόχρονα να έχουμε εκείνους τους μηχανισμούς που δεν θα επιτρέψουν την επανάληψη του φαινομένου της παράνομης απόρριψης.»
Η ίδια η κυβέρνηση της Κύπρου αναγνώρισε ότι το κόστος αποκατάστασης μιας παράνομης χωματερής είναι υψηλότερο από τη λειτουργία μιας νόμιμης μονάδας διαχείρισης αποβλήτων.
