Η Φον ντερ Λάιεν τονίζει ότι οι διαδικασίες δανεισμού θα είναι σχετικά απλές, αλλά θα έχουν άμεση δημοσιονομική επίπτωση
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έθεσε ξεκάθαρα τις επιλογές – και ένα αυστηρό χρονοδιάγραμμα. Σε επιστολή της προς τους 27 ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρουσιάζει τις τρεις βασικές λύσεις που έχει στη διάθεσή της η Ένωση για να στηρίξει τις χρηματοδοτικές και στρατιωτικές ανάγκες της Ουκρανίας για την επόμενη διετία.
Το έγγραφο, το οποίο είδε το Euronews, αναλύει τα υπέρ και τα κατά κάθε επιλογής και θέτει επείγον χαρακτήρα στις συζητήσεις ενόψει της κρίσιμης συνόδου κορυφής του Δεκεμβρίου.
«Οι επιλογές που παρουσιάζονται είναι ξεκάθαρες – τόσο ως προς τον σχεδιασμό όσο και ως προς τις συνέπειές τους. Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις», σημειώνει η Φον ντερ Λάιεν. «Η Ευρώπη δεν μπορεί να παραλύσει ούτε από την αναποφασιστικότητα ούτε από την αναζήτηση τέλειων ή απλών λύσεων που δεν υπάρχουν.»
Ιλιγγιώδη ποσά
Η 12σέλιδη επιστολή καταγράφει τις τεράστιες ανάγκες που θα έχει η Ουκρανία το 2026 και το 2027 προκειμένου να συνεχίσει να αντιστέκεται στη ρωσική εισβολή πλήρους κλίμακας.
Η Κομισιόν εκτιμά ότι θα χρειαστούν 83,4 δισ. ευρώ για τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις και 55,2 δισ. ευρώ για τη λειτουργία της οικονομίας – συνολικά 135 δισ. ευρώ μέσα στα επόμενα δύο χρόνια.
Για σύγκριση, από τον Φεβρουάριο του 2022 μέχρι σήμερα, η ΕΕ έχει παράσχει 66 δισ. ευρώ σε στρατιωτική βοήθεια και 100,6 δισ. ευρώ σε χρηματοδοτική στήριξη, συν 3,7 δισ. ευρώ από τα έκτακτα κέρδη των δεσμευμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων. Δηλαδή, τα επόμενα δύο χρόνια η Ένωση θα χρειαστεί να προσφέρει σχεδόν όσα έδωσε σε σχεδόν τέσσερα χρόνια.
Η αύξηση των αναγκών συνδέεται άμεσα με την επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Η νέα αμερικανική κυβέρνηση έχει διακόψει μεγάλο μέρος της άμεσης βοήθειας, συμπεριλαμβανομένων των μεγάλων αποστολών όπλων και πυρομαχικών που παρείχε η κυβέρνηση του Τζο Μπάιντεν.
Έτσι, η ΕΕ καλείται να καλύψει το μεγαλύτερο μέρος του κόστους, με ορισμένη βοήθεια από το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Νορβηγία, τον Καναδά και την Ιαπωνία.
«Καθώς η ρωσική επιθετικότητα συνεχίζεται και το κόστος του πολέμου αυξάνεται, η οικονομική ανθεκτικότητα της Ουκρανίας διαβρώνεται», γράφει η Φον ντερ Λάιεν. «Χωρίς διαρκή και ενισχυμένη στήριξη το 2026 και μετά, η Ουκρανία κινδυνεύει με οικονομικό αδιέξοδο που θα υπονομεύσει την ικανότητά της να αμυνθεί και να διατηρήσει βασικές κρατικές λειτουργίες.»
Δύο επιλογές – και οι δύο οδυνηρές: νέα δάνεια
Οι δύο πρώτες επιλογές βασίζονται στον νέο δανεισμό. Επιλογή 1: Μη επιστρεπτέες εθνικές επιχορηγήσεις. Επιλογή 2: Το ίδιο σχήμα, αλλά σε ενιαίο ευρωπαϊκό επίπεδο.
Και οι δύο απαιτούν προσφυγή στις χρηματοπιστωτικές αγορές. Αυτό, όμως, αποτελεί πρόβλημα για κράτη-μέλη με υψηλά ελλείμματα.
Η Φον ντερ Λάιεν τονίζει ότι οι διαδικασίες δανεισμού θα είναι σχετικά απλές, αλλά θα έχουν άμεση δημοσιονομική επίπτωση: τα ποσά θα καταγράφονται στους εθνικούς προϋπολογισμούς μαζί με το κεφάλαιο και τους τόκους.
Στο σενάριο του κοινού δανεισμού, το βάρος θα κατανέμεται ανάλογα με το μέγεθος της οικονομίας κάθε χώρας. Αν κάποιο κράτος αποχωρήσει, τα υπόλοιπα θα καλούνται να καλύψουν τη διαφορά.
Οι δύο επιλογές θα μπορούσαν να αξιοποιήσουν τον κοινοτικό προϋπολογισμό ως πρόσθετη εγγύηση. Όμως οι ισχύοντες κανόνες απαγορεύουν δανεισμό για λογαριασμό μη ευρωπαϊκής χώρας – και η αλλαγή τους απαιτεί ομοφωνία, κάτι δύσκολο λόγω της στάσης της Ουγγαρίας.
Αναζητώντας τα «εξαφανισμένα» ρωσικά περιουσιακά στοιχεία
Η τρίτη επιλογή είναι το λεγόμενο δάνειο αποζημιώσεων, βασισμένο στα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας. Το μεγαλύτερο μέρος, περίπου 185 δισ. ευρώ, βρίσκεται στην Euroclear στις Βρυξέλλες.
Στο σχήμα αυτό, η Euroclear θα μεταφέρει τα μετρητά στην Κομισιόν, η οποία θα εκδώσει δάνειο 140 δισ. ευρώ προς την Ουκρανία εκ μέρους της Ένωσης. Το Κίεβο θα το αποπληρώσει μόνο όταν η Μόσχα συμφωνήσει να καταβάλει αποζημιώσεις. Τότε η Κομισιόν θα επιστρέψει τα κεφάλαια στην Euroclear, η οποία με τη σειρά της θα τα αποδώσει στη Ρωσία.
Το Βέλγιο, ο «φύλακας» των περιουσιακών στοιχείων, έχει εκφράσει έντονες νομικές ανησυχίες και ζητά πλήρη διαφάνεια για τον εντοπισμό όλων των ρωσικών κεφαλαίων. Η Κομισιόν κάνει λόγο για περίπου 210 δισ. ευρώ συνολικά, αλλά τα 25 δισ. ευρώ παραμένουν σε «εμπορικές τράπεζες» των οποίων η πρόσβαση είναι αβέβαιη.
Εγγυήσεις χωρίς ημερομηνία λήξης
Η Φον ντερ Λάιεν αφιερώνει σημαντικό μέρος της επιστολής για να κατευνάσει τις βελγικές ανησυχίες. Το Βέλγιο φοβάται πολυδάπανες αγωγές από τη Ρωσία, καθώς οι δύο χώρες δεσμεύονται από διμερή συνθήκη επενδύσεων του 1989.
Ως πρώτο βήμα, η Πρόεδρος της Επιτροπής προτείνει στο Βέλγιο να αποχωρήσει από τη συνθήκη. Στη συνέχεια, καλεί τα κράτη-μέλη να παράσχουν «νομικά δεσμευτικές, άνευ όρων, αμετάκλητες και άμεσης ζήτησης εγγυήσεις» για την κάλυψη τόσο των 185 δισ. ευρώ όσο και οποιωνδήποτε αποζημιώσεων μπορεί να επιδικαστούν.
Λόγω της αβεβαιότητας γύρω από τις κυρώσεις και πιθανές νομικές προσφυγές, οι εγγυήσεις αυτές μπορεί να χρειαστεί να παραμείνουν σε ισχύ «επ’ αόριστον», αναγνωρίζει η Φον ντερ Λάιεν.
Κίνδυνοι για τις αγορές και η σημασία των συμμάχων
Η Φον ντερ Λάιεν παραδέχεται ότι οι διεθνείς επενδυτές μπορεί να εκλάβουν το δάνειο αποζημιώσεων ως έμμεση δήμευση ρωσικών περιουσιακών στοιχείων, παρά το ότι η Ρωσία θα έχει τη δυνατότητα ανάκτησής τους εφόσον καταβάλει αποζημιώσεις. Αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει αντιδράσεις στις αγορές.
Αν οι υπόλοιποι εταίροι της G7 ακολουθήσουν το ίδιο μοντέλο – το Ηνωμένο Βασίλειο και ο Καναδάς έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον, ενώ οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία παραμένουν επιφυλακτικές – το ρίσκο μπορεί να μειωθεί.
Η σημασία της διεθνούς συνεννόησης τονίστηκε και από την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ, όταν ενημέρωσε τους Ευρωπαίους ηγέτες τον Οκτώβριο. Ο Βέλγος πρωθυπουργός Μπαρτ ντε Βέβερ, επαναλαμβάνοντας αυτές τις προειδοποιήσεις, είπε: «Δεν είναι καλό να το κάνουμε μόνοι μας».
Απόφαση τώρα – όχι αργότερα
Όποια επιλογή κι αν προκριθεί, πρέπει να αποφασιστεί άμεσα. Η Ουκρανία θα χρειαστεί νέα εξωτερική χρηματοδότηση στο β’ τρίμηνο του 2026. Το πρώτο τρίμηνο αναμένεται να καλυφθεί από άλλους δυτικούς εταίρους, αλλά έπειτα το βάρος θα πέσει αποκλειστικά στην ΕΕ.
Επιπλέον, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναμένεται να αποφασίσει τον Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο για νέο πρόγραμμα βοήθειας. Για να λάβει θετική αξιολόγηση, το Κίεβο πρέπει να αποδείξει ότι έχει εξασφαλίσει αξιόπιστη χρηματοδότηση – κάτι που μόνο η ΕΕ μπορεί να εγγυηθεί αυτή τη στιγμή.
Οι ηγέτες της ΕΕ θα κληθούν να λάβουν την τελική απόφαση στη σύνοδο κορυφής της 18-19 Δεκεμβρίου, που αναμένεται να αποτελέσει σημείο καμπής.
Αν οι βελγικές αντιρρήσεις αποδειχθούν ανυπέρβλητες και η συζήτηση για το δάνειο αποζημιώσεων παραταθεί, η Ένωση μπορεί να επιστρατεύσει τις δύο πρώτες επιλογές – ή έναν συνδυασμό τους – ως «ενδιάμεση λύση» για να αποφύγει τη διακοπή της στήριξης προς το Κίεβο.
«Αυτό που διακυβεύεται στην Ουκρανία είναι τόσο κρίσιμο για τη χώρα όσο και για το μέλλον της ίδιας της Ευρώπης», καταλήγει η Φον ντερ Λάιεν.