Η Euronews Next εξετάζει την αύξηση του διαδικτυακού εκφοβισμού εφήβων στην Ευρώπη. Ειδικοί για διαφορές ανά χώρα, άνοδο λόγω πανδημίας και τον ρόλο της οικογένειας.
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός μεταξύ παιδιών και εφήβων αποτελεί ολοένα και μεγαλύτερο πρόβλημα σε ολόκληρη την Ευρώπη και αφορά κάθε χώρα του μπλοκ, σύμφωνα με νέα έκθεση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ).
Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι ότι τα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού έχουν αυξηθεί σε όλες τις 29 ευρωπαϊκές χώρες και περιοχές που περιλαμβάνονται στην έρευνα. Τα επίπεδα διαφέρουν σημαντικά, και χώρες όπως οι βαλτικές, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία συγκαταλέγονται στις πιο πληγείσες.
Ποιες χώρες πλήττονται περισσότερο από τον διαδικτυακό εκφοβισμό μεταξύ των νέων; Πώς διαφέρουν τα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού μεταξύ κοριτσιών και αγοριών; Και υπάρχει κάποια σύνδεση ανάμεσα στη δομή της οικογένειας, όπως το να ζει κάποιος με έναν ή με δύο γονείς, και την πιθανότητα να πέσει θύμα διαδικτυακού εκφοβισμού;
Τι είναι ο διαδικτυακός εκφοβισμός;
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός, σύμφωνα με την έκθεση του ΟΟΣΑ «How’s Life for Children in the Digital Age?» με ημερομηνία 2025, αφορά παρενόχληση, απειλές ή αρνητικά σχόλια στο διαδίκτυο που απευθύνονται σε ένα παιδί από συνομηλίκους ή αγνώστους. Συνήθως περιλαμβάνει επαναλαμβανόμενη, σκόπιμη επιθετική συμπεριφορά, ανισορροπία ισχύος και χρήση διαδικτυακών μέσων.
Στην έρευνα, ο διαδικτυακός εκφοβισμός περιγράφεται με παραδείγματα όπως «κάποιος έστειλε προσβλητικά μηνύματα σε εφαρμογές άμεσης επικοινωνίας, email ή SMS· αναρτήσεις σε τοίχο· δημιούργησε ιστότοπο που σε κορόιδευε· ανήρτησε δυσμενείς ή ακατάλληλες φωτογραφίες σου στο διαδίκτυο χωρίς άδεια ή τις μοιράστηκε με άλλους».
Τα δεδομένα του ΟΟΣΑ αφορούν μαθητές ηλικίας 11, 13 και 15 ετών. Την περίοδο 2021–22, το ποσοστό διαδικτυακού εκφοβισμού, δηλαδή το μερίδιο των παιδιών που δέχθηκαν εκφοβισμό στο διαδίκτυο, κυμάνθηκε από 7,5% στην Ισπανία έως 27,1% στη Λιθουανία.
Ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ, που αντανακλά σε μεγάλο βαθμό την Ευρώπη, ήταν 15,5%. Πέρα από τη Λιθουανία, χώρες με υψηλότερα ποσοστά από αυτόν τον μέσο όρο ήταν η Λετονία, η Πολωνία, η Αγγλία, η Ουγγαρία, η Εσθονία, η Ιρλανδία, η Σκωτία, η Σλοβενία, η Σουηδία, η Ουαλία, η Φινλανδία και η Δανία.
Η Πορτογαλία, η Ελλάδα και η Γαλλία βρίσκονται επίσης μεταξύ των χωρών με τα χαμηλότερα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού. Στη Γερμανία και την Ιταλία, ο διαδικτυακός εκφοβισμός ήταν επίσης κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Γιατί ο διαδικτυακός εκφοβισμός διαφέρει από χώρα σε χώρα;
«Οι διακρατικές διαφορές στην επικράτηση του (διαδικτυακού) εκφοβισμού στην Ευρώπη κατανοούνται καλύτερα μέσα από την αλληλεπίδραση τεχνολογικών, πολιτισμικών και θεσμικών παραγόντων», δήλωσε στο Euronews Next ο James O'Higgins Norman, καθηγητής στο Dublin City University, ο οποίος είναι και κάτοχος της Έδρας UNESCO για τον Εκφοβισμό και τον Διαδικτυακό Εκφοβισμό.
Τεχνολογικά, οι διαφοροποιήσεις στην πρόσβαση στο διαδίκτυο, τη διείσδυση των smartphone και στις κυρίαρχες διαδικτυακές πλατφόρμες επηρεάζουν τη συχνότητα και τη φύση των διαδικτυακών αλληλεπιδράσεων των νέων.
Σε πολιτισμικό επίπεδο, οι κοινωνικοί κανόνες γύρω από τη σύγκρουση, την επικοινωνία και την επιθετικότητα διαφέρουν σημαντικά: κοινωνίες με μεγαλύτερη ανοχή στη λεκτική εχθρότητα ή την έμμεση επιθετικότητα τείνουν να καταγράφουν υψηλότερα επίπεδα διαδικτυακού εκφοβισμού.
Σε θεσμικό επίπεδο, οι ανισότητες στην εκπαίδευση ψηφιακού γραμματισμού, στα σχολικά προγράμματα πρόληψης και στη μεσολάβηση των γονέων οδηγούν σε διαφορετικά εθνικά αποτελέσματα.
Σύμφωνα με τους ειδικούς του Ευρωπαϊκού Δικτύου Κατά του Εκφοβισμού (EAN), ρόλο παίζουν επίσης οι διαφορές στα εθνικά εκπαιδευτικά συστήματα.
«Όπου ο ψηφιακός γραμματισμός και η διαδικτυακή ασφάλεια διδάσκονται ενεργά, οι νέοι τείνουν να είναι καλύτερα προετοιμασμένοι να προλαμβάνουν και να αντιμετωπίζουν τον διαδικτυακό εκφοβισμό», είπαν στο Euronews Next.
Τόνισαν επίσης ότι οι κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, όπως και τα επίπεδα οικογενειακής και κοινοτικής υποστήριξης, διαμορφώνουν το πόσο ευάλωτοι είναι οι νέοι στον εκφοβισμό και το πόσο αποτελεσματικά μπορούν να παρέμβουν τα σχολεία και οι θεσμοί.
Ο διαδικτυακός εκφοβισμός αυξήθηκε σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες
Μεταξύ 2017–18 και 2021–22, ο διαδικτυακός εκφοβισμός αυξήθηκε σε όλες τις 29 ευρωπαϊκές χώρες και περιοχές που καλύπτονται από την έκθεση. Η άνοδος ήταν πάνω από 5 ποσοστιαίες μονάδες στη Δανία, τη Λιθουανία, τη Νορβηγία, τη Σλοβενία, την Ισλανδία και τις Κάτω Χώρες.
Ο μέσος όρος του ΟΟΣΑ ανέβηκε από 12,1% σε 15,5%.
Η Δρ. Alina Cosma από το Trinity College Dublin σημείωσε ότι πρόκειται για μικρή αύξηση, η οποία μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι αυτή η γενιά εφήβων είχε μεγαλύτερη πρόσβαση σε ψηφιακές συσκευές και πέρασε περισσότερο χρόνο online.
Οι ειδικοί του EAN υπογράμμισαν ότι η πανδημία COVID-19 έπαιξε σημαντικό ρόλο: με τα σχολεία κλειστά και την κοινωνική ζωή να μεταφέρεται στο διαδίκτυο, οι νέοι πέρασαν πολύ περισσότερο χρόνο σε ψηφιακές πλατφόρμες, όπου οι συγκρούσεις και ο εκφοβισμός μπορούσαν να προκύψουν ευκολότερα.
«Η περίοδος αντιστοιχεί σε ταχεία επέκταση της χρήσης smartphone και της εμπλοκής με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μεταξύ των νέων, γεγονός που διεύρυνε τις ευκαιρίες τόσο για κοινωνική σύνδεση όσο και για επιβλαβείς διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις», είπε ο O'Higgins Norman.
Επεσήμανε ότι τα περιβάλλοντα ψηφιακής επικοινωνίας προσφέρουν συχνά ανωνυμία, αμεσότητα και διευρυμένο κοινό, μειώνοντας την κοινωνική λογοδοσία και την ενσυναίσθηση, κάτι που με τη σειρά του μπορεί να κανονικοποιήσει εχθρική ή αποκλειστική συμπεριφορά στο διαδίκτυο.
«Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η περίοδος αυτή δεν πρέπει να ερμηνευθεί ως ένδειξη μακροπρόθεσμης ανοδικής τάσης στην επικράτηση του διαδικτυακού εκφοβισμού. Πρόσφατα εθνικά δεδομένα υποδεικνύουν ότι τα επίπεδα ενδέχεται να έχουν σταθεροποιηθεί μετά την πανδημία», πρόσθεσε.
Τα κορίτσια εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού
Σε πολλές χώρες, τα κορίτσια είναι πιο πιθανό να πέσουν θύματα διαδικτυακού εκφοβισμού, όμως η Λιθουανία αποτελεί σημαντική εξαίρεση.
Κατά τον μέσο όρο του ΟΟΣΑ, το ποσοστό είναι 14,3% για τα αγόρια και 16,4% για τα κορίτσια. Το χάσμα ξεπερνά τις πέντε ποσοστιαίες μονάδες σε αρκετές χώρες, μεταξύ των οποίων η Σουηδία, η Γαλλία, η Αγγλία και η Ιταλία.
Ο Norman εξήγησε τα μοτίβα συμπεριφοράς και τους έμφυλους κοινωνικούς κανόνες πίσω από αυτό το χάσμα. Τα κορίτσια τείνουν να συμμετέχουν περισσότερο σε επικοινωνία και δραστηριότητες αυτοπαρουσίασης με επίκεντρο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες συνδέονται στενά με σχέσεις και συναισθηματικές μορφές διαδικτυακού εκφοβισμού, όπως ο κοινωνικός αποκλεισμός, η διάδοση φημών και η παρενόχληση μέσω εικόνας.
Υψηλότερα ποσοστά διαδικτυακού εκφοβισμού σε μονογονεϊκά νοικοκυριά
Οι έφηβοι από μονογονεϊκές οικογένειες είναι επίσης πιο πιθανό να αναφέρουν θυματοποίηση από διαδικτυακό εκφοβισμό σε σχέση με εκείνους από οικογένειες με δύο γονείς. Αυτό ισχύει σε όλες τις χώρες.
Το χάσμα είναι ακόμη μεγαλύτερο από τη διαφορά των φύλων, στο 19,8% έναντι 14,1%.
Η διαφορά ξεπερνά τις πέντε ποσοστιαίες μονάδες σε περισσότερες από 20 χώρες της λίστας.
«Τα υψηλότερα επίπεδα διαδικτυακού εκφοβισμού μεταξύ νέων από μονογονεϊκές οικογένειες μπορεί να υποδηλώνουν δομικές και ψυχοκοινωνικές ευαλωτότητες που συνδέονται με το οικογενειακό πλαίσιο», είπε ο O'Higgins Norman.
Αυτό υποδηλώνει ότι οι μονογονείς συχνά αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες χρονικές, οικονομικές και συναισθηματικές πιέσεις, που μπορούν να περιορίσουν την εποπτεία των ψηφιακών δραστηριοτήτων των παιδιών και να μειώσουν τις ευκαιρίες για καθοδήγηση σε ασφαλή διαδικτυακή συμπεριφορά.
Τα παιδιά σε αυτά τα νοικοκυριά ενδέχεται επίσης να περνούν περισσότερο χρόνο online για κοινωνική σύνδεση, αυξάνοντας την έκθεσή τους σε κινδύνους.