ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΟ Νίκος Μαστοράκης μας συστήνει ένα άγνωστο κείμενο του Μαξίμ Γκόρκι του 1905 και το ανεβάζει αυτή την περίοδο σε μια θαυμάσια διασκευή στο Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης. Είναι «Τα παιδιά του ήλιου». Η δράση του έργου εκτυλίσσεται σε μια έπαυλη. Οι διανοούμενοι ένοικοί της, ζουν με τα πάθη, τις αδυναμίες και τα θηριώδη υπαρξιακά και κοινωνικά τους ερωτήματα, που τους καταβροχθίζουν, παραμένοντας ανυποψίαστοι για οτιδήποτε συμβαίνει πέρα από την μικρή τους πραγματικότητα, ενώ έξω μαίνεται μια φονική επιδημία χολέρας.
Παραπαίοντας μεταξύ γελοιότητας, ζόφου, τρυφερότητας και αθωότητας, οι ήρωες του έργου σχεδιάζουν συνεχώς και εκ νέου με ασυγχώρητη ανεδαφικότητα το μέλλον, λειτουργώντας ανελλιπώς με την ίδια αναποτελεσματική και σισύφεια λογική της νοσταλγίας για την ουτοπία που έχει ανεπίστρεπτα χαθεί. Εγκλωβισμένοι στον μικρόκοσμό τους, δεν θα ακούσουν την απειλητική βοή του εξεγερμένου όχλου που αναζητά εξιλαστήρια θύματα.
Ο σκηνοθέτης ανέδειξε με λεπτομέρεια όλες τις πτυχές των χαρακτήρων και επέτεινε τη δυναμική των σχέσεών τους, φωτίζοντας τα αδιέξοδά τους ατομικά και ως σύνολο. Οι ήρωες μετατρέπονται σταδιακά από κύριοι της προηγούμενης κατάστασης στα πειραματόζωα της νέας εποχής που θα θυσιαστούν, γιατί απλά δεν έχουν πάρει χαμπάρι ότι τα πάντα έχουν αλλάξει. Οι ίδιοι παραμένουν τυφλοί και καθηλωμένοι ενώ ο αχός της αλλαγής θα τους πνίξει.
Ο Χάρης Φραγκούλης είναι ο πρωταγωνιστής αυτού του δράματος, που αν δεν ήξερες τον συγγραφέα, θα έλεγες με σιγουριά ότι είναι ο Άντον Τσέχοφ. Μιλήσαμε μαζί του όχι μόνο για τον κόσμο του Γκόρκι, αλλά κυρίως για τις αντανακλάσεις του στη σύγχρονη εποχή. Για την ανάγκη επανάστασης και αλλαγής και για το πόσο απροετοίμαστοι και κωφοί είμαστε απέναντι σε οτιδήποτε συμβαίνει σήμερα γύρω μας.
-Ποια είναι λοιπόν αυτά «Τα Παιδιά του Ήλιου»;
Είναι ένα έργο του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, που γράφτηκε στη φυλακή, μέσα σε πέντε μέρες. Πρόκειται για μια παρέα διανοούμενων που μπαινοβγαίνουν σε ένα σπίτι: ένας ζωγράφος, ένας επιστήμονας, ένας κτηνίατρος, οι αδελφές τους κι οι γυναίκες τους, οι οποίοι συζητούν. Μοιάζει σαν μια παλιά, καλή ταινία του Γούντι Άλεν. Ο Γκόρκι μοιάζει πολύ σ’ αυτό το έργο με τον Γούντι Άλεν: Παίρνει μια ομάδα διανοουμένων και τους σατιρίζει. Ο τίτλος του έργου λοιπόν είναι, κατά τη γνώμη μου ειρωνικός, σαρκαστικός. Γι’ αυτό τον βάζει ο συγγραφέας, ο οποίος παίρνει μια ξεκάθαρη θέση εναντίον αυτών των ανθρώπων, των ιδεών και των μη πράξεών τους. Το ενδιαφέρον είναι βέβαια, ότι παρόλο που είναι εναντίον τους, τους αγαπά. Δεν είναι ένα διδακτικό έργο και δεν είναι μονοδιάστατο. Δεν υπάρχουν κακοί. Όλοι οι χαρακτήρες του είναι συμπαθείς. Το πιο γοητευτικό στοιχείο του για μένα είναι οι σχέσεις των ηρώων, το πόσο λεπτά έχει ζωγραφίσει τις διαθέσεις και τις σχέσεις τους, αλλά και το βάθος που έχει ο καθένας από αυτούς.
-Πώς είναι ο ήρωας που ερμηνεύεις;
Ο Πάβελ Φιοντόροβιτς Προτάσοφ είναι ένα ρώσος διανοούμενος-επιστήμονας, λίγο πριν από την επανάσταση, που δεν ξέρει τι συμβαίνει έξω από το σπίτι του. Έχει μια τρύπα, ένα πλήγωμα: δεν μπορεί να διαχειριστεί οτιδήποτε συναισθηματικό. Είναι σχεδόν μη άνθρωπος. Δεν ξέρει τι σημαίνει σώμα και άγγιγμα. Πανικοβάλλεται από την ανθρώπινη επαφή. Αυτό το πλήγωμα τον κάνει να στρέφεται ολοκληρωτικά στα πειράματά του, ώστε να μην χρειάζεται να αντιμετωπίζει το πρόβλημα που έχει. Βλέπεις έναν βλάκα, που είναι ταυτόχρονα πανέξυπνος, μια ιδιοφυΐα. Ο Γκόρκι περνάει υποσυνείδητα ένα σπουδαίο μήνυμα μέσα από αυτόν τον χαρακτήρα: ότι η κακία και η βλακεία είναι το ίδιο, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος.
-Δεν αισθάνεσαι ότι το έργο έχει πολλά κοινά στοιχεία και ομοιότητες με τα θεατρικά έργα του Τσέχοφ;
Φυσικά και υπάρχουν πολλές ομοιότητες. Τα έργα τους είναι σε πολύ κοντινές χρονικές περιόδους και «έβλεπαν» την ίδια Ρωσία, όσον αφορά την κοινωνική και πολιτική της κατάσταση. Έβλεπαν την ξεπεσμένη αριστοκρατία που κατέρρεε και την έλευση των εμπόρων. Στον ορίζοντα αχνοφαινόταν η Επανάσταση των Μπολσεβίκων. Φωτογραφίζουν μοναδικά και οι δύο τους τη ρωσική ψυχή, την πλήξη και το τέλμα των ανθρώπων και μιας ολόκληρης εποχής, ενώ η αλλαγή είναι ante portas.
-Αυτό χτίζεται εξαιρετικά στην παράστασή σας από τη σκηνοθετική προσέγγιση. Δίνεται μεγάλη έμφαση στο μέσα και στο έξω. Οι ήρωες είναι κλεισμένοι σε ένα σπίτι, οι ηθοποιοί δεν φεύγουν ποτέ από τη σκηνή, ενώ έξω καραδοκεί η πανούκλα, η πραγματική ζωή που έρχεται ως οδοστρωτήρας να διαλύσει τα πάντα και τους πάντες. Και οι χαρακτήρες το μόνο που κάνουν είναι να φιλοσοφούν, να είναι παραλυμένοι.
Ακριβώς αυτή είναι η ατμόσφαιρα της παράστασης. Γι’ αυτό και είναι επίκαιρη. Εσύ βλέπεις να υπάρχει καμιά διαφορά ανάμεσα σε αυτό και στην κατάσταση που βιώνουμε όλοι σήμερα; Το εξαιρετικό στο έργο είναι ότι ο Γκόρκι εξετάζει με τρομερή λεπτομέρεια τις συνθήκες που ζουν αυτοί οι ήρωες, τις συνθήκες ανθρώπων που αδιαφορούν, που αρνούνται, που δεν κάνουν τίποτε στη ζωή τους, που είναι εκτός πραγματικότητας, ενώ γύρω τα πάντα καταρρέουν. Δεν μιλά γενικά για την ανθρώπινη φύση, αλλά πολύ συγκεκριμένα: αφού συμβαίνει αυτό και οι άνθρωποι δρουν έτσι, τότε θα οδηγηθούμε σ’ αυτό το αποτέλεσμα. Εγώ θα το έθετα ως εξής: η τύφλωση και η άρνηση οδηγεί τον κόσμο στη μη πνευματικότητα και στη βία.
-Αυτό είναι που κάνει κατά τη γνώμη σου το έργο αυτό τόσο σύγχρονο και επίκαιρο;
Ναι. Όντως. Οι πολιτικοί, αλλά ακόμη και οι άνθρωποι του καλλιτεχνικού χώρου, ζουν εκτός πραγματικότητας. Δεν καταλαβαίνουν τι συμβαίνει στην κοινωνία. Ακόμη όμως και να ξέρουν τι συμβαίνει, το αρνούνται. Συνεχίζουν να κάνουν αυτό που ξέρουν, ελπίζοντας να μην καταρρεύσει ο μικρόκοσμός τους. Εδώ ακόμη κι εμείς δεν καταλαβαίνουμε στα αλήθεια τι συνέβη στο Παρίσι. Είμαστε τόσο «απομονωμένοι» από τα γεγονότα.
-Που νομίζεις ότι οφείλεται αυτή η τύφλωση; Εμείς για παράδειγμα ασχολούμαστε με τις εκλογές στη Νέα Δημοκρατία και γύρω μας συμβαίνουν κατακλυσμιαία γεγονότα όπως οι τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι και η ένταση των σχέσεων Ρωσίας-Τουρκίας.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΔεν νομίζω ότι αυτή η κατάσταση υπάρχει μόνο στην Ελλάδα, αλλά το ίδιο ισχύει και στον υπόλοιπο δυτικό κόσμο. Γι’ αυτό θεωρώ το έργο εξαιρετικά επίκαιρο. Επειδή είναι μια φωτογραφία του σήμερα. Μοιάζει δηλαδή να είναι από τη μια μεριά η Δύση που ζει στον κόσμο της και από την άλλη η Ανατολή, ή η Δύση και ο αραβικός κόσμος. Για μένα, αυτό που συμβαίνει σήμερα, μοιάζει πολύ με το 1939, που οδήγησε στον ναζισμό και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πώς οδηγηθήκαμε σ’ αυτό; Επειδή στα χρόνια μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρχε μια πνευματική διαστροφή και μια γενικότερη σήψη. Αυτό αντανακλάται σήμερα στην κοινωνία μας, όπου εντείνονται τα φαινόμενα βίας και υπάρχει μια άνοδος της Χρυσής Αυγής. Μπορεί να σου φανεί θεωρητικό ή κουλτουριάρικο, αλλά η μεγάλη απόσταση που έχουμε σήμερα από τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και την ιστορία παρέα με ένα τελματωμένο καπιταλισμό, μας έχουν στραγγίξει. Γι’ αυτό και έχουμε φτάσει στη βία, που είναι η λιγότερο πνευματική αντίδραση σε οτιδήποτε συμβαίνει γύρω μας. Αυξάνεται η βία, γιατί δεν έχουμε πλέον «όπλα» να αντιμετωπίσουμε αυτό που συμβαίνει γύρω μας. Είναι η πιο φτηνή αντίδραση.
-Από την άλλη πλευρά, όμως, και δεν αναφέρομαι στη βία, δεν πιστεύεις ότι μας λείπει η πράξη; Ότι συνεχώς μιλάμε, συζητάμε ακατάσχετα, χωρίς να δρούμε, χωρίς να αντιδρούμε σε οτιδήποτε γίνεται και σε ό,τι μας ζητούν;
Σαφώς! Για μένα αυτή είναι η έλλειψη πνευματικότητας. Υπάρχει μια φοβερή παρεξήγηση. Συνδέεται η πνευματικότητα με κάτι θεωρητικό. Δεν είναι έτσι. Ο χορός, το να ανεβείς στη σκηνή και να παίξεις έναν ρόλο, ακόμη και το μποξ είναι πνευματικά θέματα για μένα. Ο μεγαλύτερος πυγμάχος που έχει περάσει από αυτόν τον κόσμο, ο Μοχάμεντ Άλι ήταν από τους πιο πνευματικούς ανθρώπους. Γι’ αυτό άλλαξε τον κόσμο. Ο ίδιος άλλαξε όνομα και θρησκεία. Η παρεξήγηση που υπάρχει είναι ότι πιστεύουμε η λογοτεχνία, η γνώση της ιστορίας, η πνευματικότητα γενικά, δεν έχει πρακτικά αποτελέσματα. Είναι λάθος αυτή η άποψη. Έχει! Γιατί μπορείς να μιλήσεις με αυτούς τους ανθρώπους και να φτιάξεις έναν άλλο κόσμο. Η βία είναι μια λύση που δείχνει ότι δεν έχεις επιχειρήματα, θέσεις. Είναι η μέθοδος, τα όπλα, που χρησιμοποιούν οι άλλοι. Το να πετάξεις δύο μολότοφ ή να κάψεις ένα μαγαζί δεν λέει τίποτε, γιατί με αυτόν τον τρόπο νομιμοποιείς την αστυνομία και παίζεις το παιχνίδι που θέλει το σύστημα. Αυτό είναι που θέλουν. Νομιμοποιούνται με αυτή την αντίδρασή σου. Χρειάζεται λοιπόν ένας άλλος τρόπος, που είναι πολύ πιο δύσκολος, για τον οποίο πρέπει να δουλέψεις και να αγωνιστείς σε σχέση με την ευκολία που σου προσφέρει η βία. Και αυτός ο τρόπος δεν είναι καθόλου μη-πρακτικός. Η πνευματικότητα θα σε κάνει να ξέρεις ποια «όπλα» θα χρησιμοποιήσεις για να διαχειριστείς μια κατάσταση.
-Δεν λείπει αυτή η πνευματικότητα από τους Έλληνες;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕννοείται ότι απουσιάζει εντελώς. Αν υπήρχε αυτή η γνώση της ιστορίας, η πνευματικότητα θα είχαμε προστατέψει πράγματα. Θα είχαμε πει ΟΧΙ σε πολλά. Δεν θα είχαμε πει σε ένα ΠΑΣΟΚ ΝΑΙ. Η έλλειψη πνευματικότητας είπε ναι σε υπέρογκα στεγαστικά δάνεια, ναι σε πολυτελή αυτοκίνητα, ναι σε ένα βίο που έχει να κάνει μόνο με τα λούσα και το περιτύλιγμα. Διαλύσαμε τη χώρα μας αρχιτεκτονικά, από άποψη αγροτικής παραγωγής, γι’ αυτό και βρισκόμαστε σήμερα στο απόλυτο μηδέν. Είναι εντελώς πρακτικό λοιπόν και ουσιαστικά πολιτικό να είχαμε μια άλλη συμπεριφορά. Είναι θέμα παιδείας και πνευματικότητας να αντιδράς σε αυτόν τον κόσμο.
-Ποια θα μπορούσε να είναι η αντίδραση σήμερα;
Δεν υπάρχουν συνταγές. Είμαστε εν θερμώ αυτή τη στιγμή. Δεν μπορώ λοιπόν να πω τι πρέπει να γίνει. Συλλογικά μπορεί να αλλάξει κάτι, παρόλο που όλο αυτό είναι τραυματισμένο σήμερα. Για μένα ως ηθοποιό, μια αντίδραση θα μπορούσε να είναι ότι μαζί με κάποια άτομα κάνουμε μια παράσταση. Η ερώτηση που μου κάνεις όμως κρύβει κάτι άλλο. Είναι μια ερώτηση παγίδα. Με ρωτάς δηλαδή αν μπορεί να αλλάξει ο Έλληνας ή όχι; Η απάντησή μου, όπως βλέπω τα πράγματα είναι αρνητική. Δεν νομίζω ότι μπορεί να γίνει σοβαρός, με την έννοια της λογικής, της αξιοκρατίας, της ομορφιάς, της δικαιοσύνης. Συγνώμη, αλλά εγώ δεν το βλέπω.
-Δεν υπάρχει κανένα δείγμα αλλαγής;
Γιατί εσύ βλέπεις κάτι που δεν το βλέπω εγώ; Ότι επειδή αντί για ΝΔ και ΠΑΣΟΚ ψήφισε ΣΥΡΙΖΑ; Και το πίστεψε; Και κατέβηκε ο κόσμος τώρα στις πλατείες με τα σημαιάκια του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτό για μένα είναι η γελοιότητα και έλλειψη σοβαρότητας. Τι δηλαδή; Σε τι πιστέψαμε; Ότι εμείς είμαστε μάγκες και δεν θα τους δώσουμε τα λεφτά που μας δάνεισαν; Αυτό δεν είναι κοροϊδία; Ότι είπαμε ΟΧΙ, το οποίο αυτοί το έκαναν ΝΑΙ; Αυτό για μένα είναι προδοτικό με έναν τρόπο. Δεν υπάρχει δηλαδή κανένα δείγμα αλλαγής. Οι γιατροί συνεχίζουν να παίρνουν φακελάκια, οι μηχανικοί να υπερτιμολογούν αυτά που κατασκευάζουν και όλοι να προσπαθούν να κλέψουν και να κοροϊδέψουν το κράτος, που κάνει κι αυτό με τη σειρά του το ίδιο.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ-Οπότε;
Δεν ξέρω ειλικρινά. Δεν μπορώ να κάνω τίποτε με τον ψεύτη, με τον κλέφτη και αυτούς που με κοροϊδεύουν. Δεν μπορώ να πάρω τον νόμο στα χέρια μου και να πάω να τον τιμωρήσω, παρόλο που ξέρω ότι είναι ένοχοι. Δεν μπορώ να τους βγάλω τα μάτια, γιατί τότε πάμε σε κάτι άλλο. Στη φτηνή και εύκολη λύση της βίας που είπαμε προηγουμένως. Γιατί με αυτή τη λογική πάμε στη λύση του να βγάλουμε τα μάτια στον φασισμό της ξανθιάς. Για μένα, η αισθητική που έχουμε και βιώνουμε στα πάντα στην Ελλάδα είναι ο φασισμός της ξανθιάς. Ο φασισμός της ξανθιάς μεσημεριανής εκπομπής. Το λέω λοιπόν αυτό, αλλά δεν μπορώ να εξαναγκάσω κάποιον να το ακούσει. Αυτό για μένα είναι μια πολιτική θέση σήμερα. Δυστυχώς δεν μπορώ να κάνω κάτι για κάποιον άλλο, γιατί αυτό θα γίνει με βίαιο τρόπο, όπως για παράδειγμα το έκανε ο Στάλιν και ο Χίτλερ. Αν κάποιος κάνει μια πράξη που συγκινήσει τον κόσμο και τον οδηγήσει να αλλάξει, τότε αυτός ο κόσμος έχει τα αυτιά και τη διάθεση να αλλάξει. Είναι έτοιμος. Έτσι είναι η ζωή.
-Υπάρχει γύρω σου αυτή τη στιγμή κάτι που το θεωρείς αντίδραση σ’ αυτή την κατάσταση;
Ο Βασίλης Παπαβασιλείου κάνει αυτή τη στιγμή μια παράσταση το «Σιχτίρ Ευρώ». Είναι μια πολιτική πράξη. Λέει πράγματα, που αν υπάρχουν αυτιά να τα ακούσουν, πρέπει να γίνει επανάσταση. Τι εννοώ; Όταν ο Σίλερ ανέβασε τους «Ληστές» του, έγινε επανάσταση. Έγινε πόλεμος. Ο Παπαβασιλείου παίζει και δεν γεμίζει το θέατρο. Δεν μπορεί να κάνει κάτι γι’ αυτό ο Παπαβασιλείου. Λέει αυτά που πρέπει να πει. Αν δεν πας εσύ να τον ακούσεις δεν μπορεί να γίνει τίποτε. Αυτά που λέει είναι παράνομα. Κανονικά πρέπει να τον μπουζουριάσουν. Είναι επαναστατικά λόγια, σαν να μοιράζει προκηρύξεις. Εγώ λέω σε όλους να πάνε. Από εκεί και πέρα, αν υπάρχουν αυτιά, θα ακούσουν. Αυτή η παράσταση μπορεί να σου αυξήσει τους παλμούς και να θέλεις να δαγκώσεις λαρύγγια. Για να μπορέσει όμως να έχει αυτή την επίδραση, πρέπει εσύ να είσαι πνευματικά και συναισθηματικά προετοιμασμένος να δεχτείς αυτή την πληροφορία και να είσαι έτοιμος να αλλάξεις τα πάντα γύρω σου, να γίνει της πουτάνας. Δεν φταίει λοιπόν φίλε μου ο Παπαβασιλείου, που δεν γίνεται επανάσταση. Εσύ φταις, γιατί αυτά που λέει αυτός είναι για επανάσταση.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Μετάφραση: Ελένη Μπακοπούλου
Απόδοση-δραματουργική επεξεργασία-σκηνοθεσία: Νίκος Μαστοράκης
Σκηνικά-κοστούμια: Βασίλης Παπατσαρούχας
Φωτισμοί: Σάκης Μπιρμπίλης
Βοηθός σκηνοθέτη: Ιωάννα Μπιτούνη
Πρωταγωνιστούν(αλφαβητικά): Μαρία Καλλιμάνη, Γιάννης Κότσιφας, Ιωάννα Μαυρέα, Φωτεινή Μπαξεβάνη, Μάκης Παπαδημητρίου, Κωνσταντίνα Τάκαλου, Χάρης Φραγκούλης και οι : Αδριανός Γκάτσος, Άρης Ντελία.
ΘΕΑΤΡΟ ΤΕΧΝΗΣ – Υπόγειο
Πεσμαζόγλου 5, τηλέφωνο 2103228706
Παραστάσεις: Έως 7 Φεβρουαρίου
Τετάρτη & Κυριακή στις 20.00, Πέμπτη, Παρασκευή, Σάββατο στις 21.15
Τιμές εισιτηρίων:
Τετάρτη, Παρασκευή 15€ | 10€ (μειωμένο ) | 5€ (άνεργοι)
Σάββατο 18 € | 12€ (μειωμένο ) | 5€ (άνεργοι)
Κυριακή 16 € | 12€ (μειωμένο) | 5€ (άνεργοι)
Πέμπτη: 10 € γενική είσοδος
προπώληση: www.viva.gr