Μια διαφορετική βόλτα στο κέντρο της Αθήνας με τον Αλέξανδρο Μιστριώτη
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣε μια διαφορετική βόλτα στην Αθήνα μας καλεί ο Αλέξανδρος Μιστριώτης, μέσα από τις οργανωμένες διαδρομές που κάνει με τίτλο «Επίσκεψη». Όλα ξεκίνησαν το 2010. Στην αρχή για ξένους επισκέπτες και γκρουπ ξένων φοιτητών που ήθελαν να μάθουν περισσότερα για την Αθήνα του χθες αλλά και του σήμερα. Στη συνέχεια οι Επισκέψεις άνοιξαν και για όσους θέλουν να μάθουν κάτι διαφορετικό για την πόλη που μένουν.
Η βόλτα αρθρώνεται με άξονα κάποια συγκεκριμένα σημεία του κέντρου, άλλα αναμενόμενα και άλλα απροσδόκητα, που «ξεπερνούν» τον εαυτό τους. Έχουν μια άλλη δύναμη και σημασία μέσα στον χρόνο της πόλης. Συνδέουν την Αθήνα με μεγαλύτερα ζητήματα. Δένουν μεταξύ τους διαφορετικές αφηγήσεις που αποκαλύπτουν το βίαιο και το γοητευτικό πρόσωπο της πόλης και των ανθρώπων που πέρασαν από εδώ. Επαναφέρουν με έναν τρόπο την αξία που έχει αυτή η πόλη και χαρίζουν την αναγκαία παρηγοριά από όσα συμβαίνουν γύρω μας. Η Αθήνα γίνεται και πάλι το αναγκαίο βάλσαμο, η μεγάλη αγκαλιά, στην οποία μπορείς να ξαποστάσεις και να αισθανθείς συγκίνηση που σε περιέχει.
Πρόκειται για μια βόλτα στην οποία σου αποκαλύπτονται θραύσματα της ιστορίας που τα αγνοούσες, που δεν τα είχες συνδέσει, με αποτέλεσμα μετά από τρεις ώρες να φεύγεις γεμάτος, ελαφρώς σοφότερος και σίγουρα προβληματισμένος για το πώς λειτουργούν οι μηχανισμοί της ιστορίας, αλλά και των εκάστοτε ισχυρών. Είναι σαν να μπαίνεις σ’ ένα άχρονο mode, σαν να καταδύεσαι μαγικά σε διαφορετικές εποχές και χρόνους. Αισθάνεσαι τα στρώματα πολιτισμού που υπάρχουν και τους ανθρώπους που έχουν περάσει από την πόλη. Αφιερώνεις ζωτικό χρόνο σε κάποιο μνημείο, σε κάποιο κτίριο. Συνειδητοποιείς ότι η πόλη είναι πραγματική, ζωντανή και έχει να σου πει πράγματα που δεν έχουν να κάνουν με τα αφηγήματα με τα οποία μας έχουν βομβαρδίσει.
Ποιοι ήταν οι Έρουλοι που έκαψαν την αγορά; Γιατί το Ερέχθειο είναι το σημαντικότερο κτίσμα της Ακρόπολης; Πώς η λιτανεία των αραπάδων έβαλε τέλος στην ξηρασία που αντιμετώπιζε η πόλη; Τι συνέβαινε πραγματικά στα βυζαντινά χρόνια; Ποιο είναι το μυστικό της Γοργοεπηκόου;
Ο Αλέξανδρος δεν θέλει και ούτε προσπαθεί να γίνει αθηναιολόγος. Δεν είναι ειδικός, παρόλο ότι ανατρέχει έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών, που δεν κουράζουν. Θέλει οι ίδιοι οι συνοδοιπόροι του να αναλάβουν την πόλη τους, να την ανακαλύψουν, να την αφουγκραστούν. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι να αναδείξει διαφορετικές στιγμές και πρόσωπα από την ιστορία αυτής της πόλης από την αρχαιότητα μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα. Κάναμε τη βόλτα μαζί του και ύστερα συζητήσαμε για αυτή την κατάθεση αγάπης στην Αθήνα.
-Πώς γεννήθηκε στο μυαλό σου η ιδέα της επίσκεψης στην Αθήνα; Αυτής της βόλτας στο κέντρο της πόλης;
Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές αφετηρίες σε βάθος χρόνου, που μπορώ να εντοπίσω να ξεκινάει αυτή η περιπέτεια. Θα έλεγα λοιπόν ότι το 2010 που αυξάνεται το ενδιαφέρον για την Ελλάδα, αρχίζουν αυτομάτως να προτείνονται αφηγήματα, τα οποία είναι γενικευτικά και κατ’ εμέ πολύ προβληματικά. Αρχίζουν λοιπόν να έρχονται άνθρωποι από όλη την Ευρώπη και πολύ συχνά επειδή ήθελαν να τους μιλήσει κάποιος για την πόλη και την τωρινή κατάσταση της Ελλάδας, τους παρέπεμπαν σε μένα. Όταν λοιπόν έπρεπε να μιλήσω σε κάποιον και να του εξηγήσω την νεοελληνική συνθήκη, καταλάβαινα ότι έπρεπε να βγω έξω από την περιφέρεια της κρίσης. Γιατί μέσα στο επείγον δεν μπορεί να γίνει συζήτηση. Το επείγον κατασκευάζεται για να αποτρέψει τη συζήτηση και να ωθήσει μια κοινωνία ή έναν άνθρωπο να κάνει κάτι που θέλει κάποιος άλλος. Γι’ αυτό έπρεπε να βγούμε έξω. Γιατί η πόλη μας βάζει σε έναν άλλο χρόνο, που δεν μπορεί να υποταχθεί στο επείγον. Ζει σε χρονικές διάρκειες, που μας υπερβαίνουν. Ήταν εδώ πριν έρθουμε εμείς και θα είναι εδώ και αφού φύγουμε.
-Πώς μορφοποιήθηκε αυτή η διαδρομή;
Κάθε φορά που ερχόταν ένας άνθρωπος ακολουθούσα μια διαφορετική διαδρομή. Οι διαδρομές όμως άρχισαν σταδιακά να τέμνονται. Υπήρχαν σημεία, που είχαν μεγαλύτερη πυκνότητα από άλλα. Συχνά υπήρχαν σημεία μη αναμενόμενα, λιγότερο επιβαρυμένα από τις δεδομένες αφηγήσεις, που οι περισσότεροι γνωρίζουμε. Άτυπα λοιπόν, όλο αυτό έμοιαζε να είναι μια πρόβα για κάτι που δεν υπήρχε. Οι διαδρομές άρχισαν να δημιουργούν κάποια σχήματα. Από ένα σημείο και έπειτα φτιάχτηκε μια διαδρομή και πάνω σ΄ αυτήν έκανα αλλαγές και προσθήκες. Επειδή είδα ότι όλο αυτό θέλω να το μοιραστώ με κόσμο, κατάλαβα ότι καταγωγικά είχε σχέση με την ιστορία της ζωής μου: τι σημαίνει να μεγαλώνει κάποιος σε μια πόλη, να προσπαθεί να την κατανοήσει, να ακούει τι λένε οι άλλοι. Όλα τα υλικά που χρησιμοποιούσα και τα είχα μάθει με διαφορετικούς τρόπους, έπρεπε λοιπόν στη συνέχεια να τα επιβεβαιώσω. Αυτό οδήγησε σε μια πολύ μεγάλη περίοδο μελέτης. Η διαδικασία της μορφοποίησης ήταν πολύ αργή.
-Πώς μιλάς για μια πόλη, όταν υπάρχει όλη αυτή η ιστορία, τα πρόσωπα, οι αφηγήσεις;
Όταν παλεύεις με μια πόλη, ξέρεις εξαρχής ότι τα πράγματα είναι δύσκολα. Μιλάς με πολύ σεβασμό και πολλή προσοχή, γιατί στην πραγματικότητα μιλάς για ανθρώπους. Το ερώτημα παραμένει: Ποια είναι η σχέση της πόλης με τους ανθρώπους; Υπάρχει μια τάση που λέει ότι οι άνθρωποι φτιάχνουν την πόλη. Υπάρχει η άλλη τάση που λέει ότι η πόλη καθορίζει τους ανθρώπους. Η αλήθεια βρίσκεται κάπου ανάμεσα με έναν αινιγματικό τρόπο. Το τι είναι άνθρωποι και τι είναι πόλη είναι σε μεγάλο βαθμό θέμα φαντασιακό. Με ποιες αφηγήσεις έχουμε τυλίξει ένα ανθρώπινο πρόσωπο, που τη μια εποχή μοιάζει όμορφο και μια άλλη άσχημο. Αυτή η διάθλαση έχει να κάνει τόσο στο επίπεδο της πραγματικότητας, όσο και αφηγήσεων. Εγώ λοιπόν κινούμαι μέσα σε μια αβεβαιότητα, που θεωρώ δεδομένη σ’ ό,τι έχει να κάνει με την πόλη. Σ’ αυτή την αβεβαιότητα, θεωρώ όμως ότι πρέπει να υπάρχουν κάποιες θέσεις. Αυτή η ένταση μεταξύ της αποδοχής της αδυναμίας να καταλάβεις εξαντλητικά και συνολικά και της ανάγκης να διατυπώσεις κάτι και να μπορούμε ως δήμος να κινηθούμε, είναι το σημείο εκκίνησης για μένα. Αυτό απαίτησε λοιπόν από μένα να αναλάβω με πιο ολοκληρωμένο και πιο ολοκληρωτικό τρόπο μια μεγάλη έρευνα που έκανα από προσωπική ανάγκη. Ήταν εξαντλητική. Με έχει κατασπαράξει αυτά τα πέντε χρόνια.
-Ποιος αισθάνεσαι ότι είναι ο ρόλος σου;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣτέκομαι με προσοχή απέναντι σε όσους έρχονται να κάνουμε μαζί αυτή τη διαδρομή. Μπορεί για έναν ξεναγό να είναι πιο εύλογο και εύκολο. Στη δικιά μου όμως περίπτωση δεν είναι. Ποια είναι άραγε η δική μου ιδιότητα; Δεν θέλω να την προσδιορίσω. Γι’ αυτό το λόγο φτιάξαμε έναν ιστότοπο, ο οποίος, χωρίς να είναι κορεσμένος, προσφέρει υλικά όχι τόσο να ελέγξεις τις αναφορές μου, αλλά προπάντων να συνεχίσεις μόνος σου τη συζήτηση με την πόλη, που ξεκινήσαμε με αυτή την επίσκεψη.
-Πώς βλέπεις εσύ την κυρίαρχη αφήγηση που υπάρχει για την πόλη και ποια είναι η δική σου πρόθεση;
Η ευρωπαϊκή αφήγηση είναι για κλάματα και ανατροφοδοτείται με μία για κλάματα αφήγηση που παράγεται κι εδώ. Η σύγχυση είναι τεράστια. Το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να μην δεχτείς την ατζέντα αυτή. Να μετατοπιστείς σε έναν άλλο τόπο και να αρχίσεις σιγά-σιγά να προτείνεις έναν άλλο τρόπο οργάνωσης των δεδομένων. Μια από τις δικές μου προθέσεις είναι να αποκατασταθεί η πολυπλοκότητα των πραγμάτων. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να παρουσιαστούν οι περίοδοι που δεν έχουν ενταχθεί σοβαρά. Αναφέρομαι στη ρωμαϊκή, τη βυζαντινή και την οθωμανική περίοδο. Να δοθεί η πρέπουσα έμφαση στον 19ο αιώνα, ως ρήγμα, ως μία βίαιη μετάβαση που πολιτικά βαρύνει και συσκοτίζει όσα συμβαίνουν σήμερα. Και τέλος όσον αφορά τις υπόλοιπες περιόδους για τις οποίες έχουμε στοιβάξει ένα σωρό κοινοτοπίες, όπως για παράδειγμα η κλασική αρχαιότητα, να φωτιστούν με προσοχή. Αυτό που εγώ ονειρεύομαι να μένει στο τέλος είναι μια μεστή σιωπή, που δεν αδικεί τα πράγματα, που αντιλαμβάνεται ότι μιλάμε για ιστορίες ανθρώπων που δεν είναι πια εδώ και για ιστορίες ανθρώπων που θα έρθουν μετά από εμάς.
-Ακολουθώντας αυτή την βόλτα στην Αθήνα, αυτό που μπορώ να πω ανεπιφύλακτα είναι ότι αγαπάς πολύ αυτή την πόλη
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΙσχύει. Αλλά μετά αναγκαστικά, με βάση τη δική μου διαστροφή, τίθεται και το ζήτημα τι πάει να πει αγάπη. Κοίτα, όταν διαβάζεις την ιστορία και βλέπεις πώς αυτή ξοδεύει τις ανθρώπινες ζωές, πώς οι εποχές περνούν και τι αφήνουν πίσω τους, αισθάνεσαι ότι τα πράγματα είναι πολύ μεγαλύτερα από εμάς. Αυτό έχει σίγουρα πένθος και σαφώς και μια χαρά. Μια «αγρίαν χαρά» όπως λέει και ο Παπαδιαμάντης. Αν δεν είμαστε φυλακισμένοι στο παρόν και στις αφηγήσεις περί κρίσεως να δούμε το εξής: Η κρίση μας ανάγκασε αρχικά να μιλήσουμε για οικονομία, μετά να επαναφέρουμε το πεδίο της πολιτικής για να καταλάβουμε ότι καμιά από αυτές δεν επαρκεί για να απαντήσει στο γενικό πρόβλημα. Αυτό μας οδηγεί λοιπόν να κάνουμε μια συζήτηση περί πολιτισμού. Πολιτισμός δεν είναι αυτή η ανοησία, αυτή η βρωμερή καθαριότητα, η πολιτισμένη βαρβαρότητα και η καλοπροαίρετη υποκρισία, πουεπικαλούνται καλοβαλμένοι κύριοι και κυρίες στα μέσα ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα. Ο πολιτισμός είναι η λυσσαλέα κίνηση που αγκαλιάζει τα πάντα και δεν διακρίνει μεταξύ της φρίκης και της ομορφιάς. Αυτό λοιπόν που υπάρχει στο θεμέλιο του δικού μου εγχειρήματος, όχι μόνο της Επίσκεψης, αλλά και όλων των κειμένων μου είναι αυτό που θα λέγαμε κριτική του πολιτισμού. Κριτική δεν σημαίνει απόρριψη όμως. Σημαίνει μια παράθεση διαφορετικών ενδεχομένων, διαφορετικών πολιτισμών μέσα στην ιστορία. Αυτό είναι απαραίτητο για τον ευρωπαϊκό πολιτισμό, ο οποίος από την Αναγέννηση και μετά δεν μπορεί να δεχτεί καμιά άλλη αφήγηση και παράγει μια βία τρομακτικών διαστάσεων, πρωτόφαντη για την ανθρώπινη ιστορία. Και το κάνει διαρκώς παίζοντας το θύμα ή τον εκπολιτιστή. Αν αποδεχτεί την σκοτεινή του πλευρά θα λάμψουν όσα έχει προσφέρει. Αυτό που έχουμε λοιπόν να προσφέρουμε στην Ευρώπη είναι να συμμετέχουμε με τον τρόπο μας στη βαθιά, θαρραλέα της αυτοκριτική.
-Η δική μου αίσθηση είναι ότι αγνοούμε πολλά πράγματα σε σχέση με την ιστορία της πόλης αυτής. Έχουμε μια θραυσματική αντίληψη, που περιλαμβάνει και πολλές ακούσιες ή σκόπιμες εκ μέρους του ίδιου του κράτους πεποιθήσεις. Μπορεί να αλλάξει αυτό και να δούμε το τι έγινε και γιατί;
Αν αναλάβουμε το πένθος της αδυναμίας να φτιαχτεί ένα γραμμικό αφήγημα, χωρίς δικές μας προβολές, τότε μπορούμε να το αποτολμήσουμε. Με μια συστολή. Γιατί αν δεν το κάνουμε η ίδια η φύση της γλώσσας θα επιβάλλει γραμμικά αφηγήματα και θα το κάνει κάποιος άλλος για μας. Οπότε πρέπει να αναλάβουμε συνειδητά αυτό το εγχείρημα.
-Εσύ τι ανακάλυψες μέσα από αυτά τα αναγνώσματα που έκανες και συνεχίζεις να κάνεις;
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΚαταρχάς το ερώτημα που τίθεται για τη ιστορική συνέχεια και ασυνέχεια είναι λανθασμένο. Γιατί και οι δύο είναι ανέφικτες. Το δεύτερο είναι ότι οι ελίτ ενός τόπου έχουν κι αυτές συνέχειες και ασυνέχειες. Αρνούνται συστηματικά να αναλάβουν τις ευθύνες τους. Αν μιλήσω πιο συγκεκριμένα, η Αθήνα είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχεία των λογικών και των πρακτικών του 19ου αιώνα, που είναι καθοριστικός ως αιώνας για τους περισσότερους τομείς για τη σημερινή ευρωπαϊκή πραγματικότητα. Η Ελλάδα και η Αθήνα είναι ένας σπασμένος καθρέφτης της σπασμένης Ευρώπης. Αυτό εμποδίζει να δούμε καθαρά, χάρις σε κάποιες λανθασμένες αφηγήσεις, το τι έχει γίνει με την αρχαία Ελλάδα, το Βυζάντιο και την οθωμανική περίοδο.
-Κάνοντας και ξανακάνοντας αυτή τη διαδρομή τι αισθάνεσαι μέσα σ’ αυτά τα διαδοχικά στρώματα ιστορίας;
Αγάπη, θυμό, αγανάκτηση, συμπάθεια, γοητεία. Όλα. Κάθε φορά που κάνω τη διαδρομή, μέσα μου ζω ένα roller coaster. Γι’ αυτό και είναι εξαντλητικό. Γιατί δεν αναφέρεσαι στο ίχνος της διαδρομής που έκανες κάποια άλλη φορά. Πρέπει να επισκέπτεσαι τους ίδιους νοερούς τόπους, ώστε η εκφορά να αποδίδει και να ελκύει τους συνοδοιπόρους σου., όχι ως πληροφορία, αλλά ως εμπειρία. Αυτό σημαίνει ότι εγώ πρέπει να ξαναζώ όλη μου την έρευνα και ταυτόχρονα να είμαι συγκρατημένος, ώστε να μην επενδύω με όλο μου το συναισθηματικό απόθεμα αυτή την επίσκεψη, έτσι ώστε να μην υπάρξει κορεσμός στους ανθρώπους που με ακολουθούν. Η ισορροπία είναι πολύ λεπτή και είμαι διαρκώς εκτεθειμένος. Ανάλογα με το ενδιαφέρον των ανθρώπων μπορεί να μείνουμε σε ένα σημείο για πέντε λεπτά και άλλες φορές για εικοσιπέντε λεπτά. Αυτό που κάνω είναι να γράφω κάθε φορά ένα βιβλίο για την πόλη, ανάλογα με το βλέμμα, τη στάση του σώματος των ανθρώπων που είναι εκεί.
Οι φωτογραφίες είναι της Φανής Βλάχου και του Τάσσου Λάγγη
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗINFO
Επόμενες επισκέψεις: Σάββατο 29/04, 10:00, Κυριακή 30/04, 19:00
Τιμή εισιτηρίου: 15 ευρώ
Διάρκεια: 3+ ώρες
Χωρίς κινητά. Με άνετα παπούτσια.
Η κάθε ξενάγηση είναι μέχρι 8 άτομα
Για κρατήσεις/ερωτήσεις επικοινωνείστε με την Κατερίνα Αγγέλου (Τ. 6975461191)