Η ΕΕ πλησιάζει σε μια απόφαση σχετικά με τη χρήση των τόκων από τα παγωμένα συναλλαγματικά διαθέσιμα της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας για την παροχή βοήθειας στην Ουκρανία
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣτον απόηχο της πλήρους εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, ένα από τα βασικά μέτρα που έλαβε η διεθνής κοινότητα ήταν το πάγωμα των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων στο εξωτερικό.
Η απόφαση για τη δέσμευση των ρωσικών περιουσιακών στοιχείων θεωρήθηκε ως μέρος της ευρύτερης δέσμης κυρώσεων που αποσκοπούσε στο να σταματήσει η ρωσική επιθετικότητα από την αρχή της.
Η κίνηση αυτή αποσκοπούσε στην επιβολή οικονομικών κυρώσεων στη Ρωσία και τις ελίτ της, στοχεύοντας στους οικονομικούς τους πόρους ως μέσο άσκησης πίεσης και καταδίκης της επιθετικότητας.
Ωστόσο, χωρίς να είναι ορατό το τέλος του πολέμου και χωρίς να έχει ανατραπεί με ένα και μόνο χτύπημα η στοιχειώδης δομή της ρωσικής οικονομίας που βασίζεται στους πόρους, το ερώτημα για το πώς θα αξιοποιηθούν τα εν λόγω περιουσιακά στοιχεία εξακολουθεί να απασχολεί τη Δύση και ιδίως τις Βρυξέλλες, καθώς τα περισσότερα από τα δεσμευμένα κεφάλαια βρίσκονται στην ΕΕ.
Η Ελίνα Ριμπάκοβα, διευθύντρια του Προγράμματος Διεθνών Υποθέσεων και αντιπρόεδρος για την εξωτερική πολιτική στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών του Κιέβου, εξηγεί ότι η δέσμευση των περιουσιακών στοιχείων δικαιολογείται καθώς: "Η Ρωσία δεν τηρεί τους κανόνες του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος και, ως εκ τούτου, δεν θα έπρεπε να λαμβάνει τα οφέλη".
Όμως το μέτρο αυτό δεν ήταν καθόλου αναποτελεσματικό, εξηγεί η Ribakova: "Περιόρισε ουσιαστικά τα περιθώρια ελιγμών των πολιτικών της Ρωσίας. Ως άμεσο αποτέλεσμα του μέτρου, την επομένη της ανακοίνωσής του, ο διοικητής της Τράπεζας της Ρωσίας σταμάτησε να παρεμβαίνει στην αγορά της Ρωσίας για να στηρίξει το ρούβλι και αναγκάστηκε να αυξήσει τα επιτόκια και να επιβάλει αυστηρούς κεφαλαιακούς ελέγχους", δήλωσε στο Euronews.
Τα περιουσιακά στοιχεία που δεσμεύονται μετά τον Φεβρουάριο του 2022 αφορούν ένα ευρύ φάσμα χρηματοπιστωτικών μέσων και συμμετοχών. Σε αυτά περιλαμβάνονται τραπεζικοί λογαριασμοί, ακίνητα, μετοχές, ομόλογα, πολυτελή περιουσιακά στοιχεία και διάφορες επενδύσεις που κατέχουν ρωσικές οντότητες και ολιγάρχες.
Τα εν λόγω κεφάλαια περιλαμβάνουν επίσης περίπου 275 δισεκατομμύρια ευρώ σε περιουσιακά στοιχεία κεντρικών τραπεζών στην ΕΕ, τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία και τον Καναδά.
Ωστόσο, η πολυπλοκότητα που περιβάλλει τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία, η δομή τους, η φορολογία και τα εμπόδια για τη μόνιμη κατάσχεση, αποτελούν μια πολύπλευρη πρόκληση στο πεδίο της διεθνούς οικονομίας και διπλωματίας.
Το ζήτημα αυτό επιδεινώνεται ακόμη περισσότερο, καθώς τα ρωσικά κεφάλαια χρησιμοποιούνται πλέον ως μέσο στις εσωτερικές διαμάχες των αντίπαλων πολιτικών επιλογών στα δημοκρατικά πολιτικά συστήματα.
Για παράδειγμα, υπάρχουν εν εξελίξει συζητήσεις στη Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, όπου ο εκπρόσωπος της πλειοψηφίας του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος Μάικ Τζόνσον, πρότεινε στις 8 Μαρτίου ότι τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως εγγύηση για το δανεισμό της Ουκρανίας με τα απαραίτητα όπλα για την απόκρουση της ρωσικής επιθετικότητας, αντί να λάβει τους εξοπλισμούς ως ξένη βοήθεια. Το συνολικό ποσό των δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας στις ΗΠΑ ανέρχεται σε περίπου 67 δισ. ευρώ.
Ο υπουργός Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου Ντέιβιντ Κάμερον προσέγγισε ομοίως το θέμα στις 6 Μαρτίου, δηλώνοντας ότι η χώρα του θα ήταν πρόθυμη να δανείσει στην Ουκρανία κεφάλαια που αντιστοιχούν στο ποσό των δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας στο Ηνωμένο Βασίλειο, δηλαδή περίπου 32 δισ. ευρώ. Ο Κάμερον πρότεινε επίσης ότι τα δεσμευμένα κεφάλαια θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως εγγύηση και να αποτελέσουν μέρος της διαδικασίας δανειοδότησης.
Εν τω μεταξύ, η ΕΕ έχει τα δικά της σχέδια σχετικά με το τι θα κάνει με τα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία. Καθώς το μεγαλύτερο κομμάτι αυτών των δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων βρίσκεται στην Ευρώπη, με το Βέλγιο να είναι η χώρα όπου η Ρωσική Κεντρική Τράπεζα αποθήκευσε τα περισσότερα κεφάλαια στο εξωτερικό, τα κορυφαία θεσμικά όργανα της ΕΕ μπορεί να αισθάνονται άβολα να κατασχέσουν τα ίδια τα περιουσιακά στοιχεία ή να τα χρησιμοποιήσουν ως εγγύηση.
Κατά συνέπεια, η ΕΕ βρίσκεται κοντά στη λήψη απόφασης για την κατάσχεση των τόκων που αποκομίζονται από τα δεσμευμένα συναλλαγματικά αποθέματα. Τον Φεβρουάριο, οι ηγέτες της ΕΕ συμφώνησαν ότι τα έσοδα αυτά θα μπορούσαν να διατηρηθούν σε ξεχωριστό λογαριασμό, δημιουργώντας τη δυνατότητα να χρησιμοποιηθούν αυτά τα κεφάλαια στο μέλλον για την παροχή βοήθειας στην Ουκρανία.
Η κίνηση αυτή είναι νόμιμη και λιγότερο επικίνδυνη για τις Βρυξέλλες από την κατάσχεση των ίδιων των περιουσιακών στοιχείων. Όπως εξήγησε ο Zach Meyers, βοηθός διευθυντή του Κέντρου για την Ευρωπαϊκή Μεταρρύθμιση: "Το συμφέρον αυτό δεν ανήκει νομικά στη Ρωσία, αλλά στο βελγικό αποθετήριο τίτλων Euroclear".
Η ιδέα των κορυφαίων θεσμικών οργάνων της ΕΕ είναι να παρακάμψουν τους νομικούς κινδύνους που θα μπορούσε ενδεχομένως να προκαλέσει το προηγούμενο της κατάσχεσης του υποκείμενου κεφαλαίου και να οικειοποιηθούν μόνο τα έκτακτα κέρδη της Euroclear από τα δεσμευμένα αποθεματικά μέσω ενός ειδικού φόρου. "Η Euroclear κέρδισε περίπου 4,4 δισ. ευρώ από τα 19 δισ. ευρώ των δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων το 2023", πρόσθεσε ο Meyers.
Η ρωσική πλευρά δεν έμεινε άπραγη καθώς το ζήτημα των περιουσιακών στοιχείων συζητήθηκε σε πολλές δυτικές πρωτεύουσες. Αντιθέτως, αξιοποίησε το δικό της αντίβαρο στην κατάσχεση των περιουσιακών στοιχείων - τα λεγόμενα "συμμετρικά μέτρα", τα οποία συνοψίζονται στην εθνικοποίηση των δυτικών ιδιωτικών επενδυτικών κεφαλαίων που έχουν απομείνει στη Ρωσία.
Οι δυτικές εταιρείες των οποίων τα περιουσιακά στοιχεία έχουν ήδη εθνικοποιηθεί από το ρωσικό κράτος περιλαμβάνουν τη φινλανδική Fortum, τη γερμανική Uniper και τη δανέζικη Carlsberg. "Δεν έχουμε λιγότερα δεσμευμένα περιουσιακά στοιχεία από αυτά που έχει η Δύση", δήλωσε ο Ρώσος υπουργός Οικονομικών Anton Siluanov στα ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΕνώ ένα από τα κύρια αντεπιχειρήματα για την κατάσχεση των δεσμευμένων περιουσιακών στοιχείων -που δεν πρέπει να συγχέεται με την κατάσχεση των τόκων που παράγουν τα δεσμευμένα κεφάλαια με την πάροδο του χρόνου- ήταν ο φόβος παραβίασης της ασυλίας των περιουσιακών στοιχείων των κρατών που ανήκουν στο διεθνές δίκαιο, το συλληφθέν δυτικό ιδιωτικό κεφάλαιο που κρατείται για λύτρα στη Ρωσία αποδεικνύεται στην πράξη πολύ ισχυρό αποτρεπτικό μέσο.
Αυτό θα μπορούσε να είναι μια ακόμη ένδειξη ότι η ρωσική ηγεσία τα έχει βάλει όλα κάτω, καθώς η εισβολή στην Ουκρανία έχει ουσιαστικά κόψει τους περισσότερους δεσμούς με τη Δύση, τόσο σε πολιτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι το Κρεμλίνο εργαλειοποιεί τα αδύνατα σημεία του δυτικού δημοκρατικού συστήματος που βασίζεται στους νόμους, χωρίς να λαμβάνει υπόψη του το διεθνές δίκαιο ή οποιαδήποτε άλλη νομική υποχρέωση.
Από την άλλη πλευρά, η Δύση εξακολουθεί να προσπαθεί να περιορίσει τη Ρωσία με το ένα χέρι δεμένο πίσω από την πλάτη της, προσέχοντας να μην περάσει τις κόκκινες γραμμές που έχουν χαραχθεί από σταθερούς νόμους και παγκόσμιους οικονομικούς οργανισμούς. Όπως ουσιαστικά κατέληξε η κ. Ριμπάκοβα: "Ο κίνδυνος των αντίμετρων της Ρωσίας μας έχει ξεπεράσει κατά πολύ. Είναι πολύ αργά να μιλάμε για τον κίνδυνο της φωτιάς όταν το σπίτι έχει σε μεγάλο βαθμό καεί".