Μια τροπολογία μίας γραμμής στον ιταλικό προϋπολογισμό 2026 ξανανοίγει τη συζήτηση για το ποιος ελέγχει αποθέματα χρυσού 300 δισ. δολαρίων, απειλώντας την ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας.
Η Ιταλία συζητά ξανά ένα παλιό και πολιτικά φορτισμένο ερώτημα: ποιος, τελικά, έχει την κυριότητα και αποφασίζει για την τύχη των αποθεμάτων χρυσού της χώρας, αξίας έως και 300 δισ. δολαρίων; Η Τράπεζα της Ιταλίας ή ο λαός;
Η διαμάχη επανήλθε κατά την εξέταση του Προϋπολογισμού 2026 την Τετάρτη στη Γερουσία, όπου μία μικρή αλλά συμβολική τροπολογία επέζησε της σαρωτικής απόρριψης των προτεινόμενων αλλαγών.
Η ρύθμιση, που κατέθεσε ο Λούτσιο Μαλάν από το Fratelli d’Italia (Αδελφοί της Ιταλίας), το κόμμα της πρωθυπουργού Τζόρτζια Μελόνι, ορίζει ότι «τα αποθέματα χρυσού που διαχειρίζεται και κατέχει η Τράπεζα της Ιταλίας ανήκουν στο Κράτος, στο όνομα του ιταλικού λαού».
Στην ίδια συζήτηση, 105 άλλες τροπολογίες κρίθηκαν απαράδεκτες. Ο όγκος των απορριφθέντων τροπολογιών αντανακλά τον εξαιρετικά περιορισμένο δημοσιονομικό χώρο μέσα στον οποίο η κυβέρνηση επιχειρεί να αναμορφώσει τον προϋπολογισμό.
Η Ιταλία διαθέτει περίπου 2.452 μετρικούς τόνους χρυσού στα αποθέματά της, το τρίτο μεγαλύτερο εθνικό απόθεμα στον κόσμο μετά τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Γερμανία. Μεγάλο μέρος του φυλάσσεται στη Ρώμη, ενώ το υπόλοιπο βρίσκεται στο Φορτ Νокс στις Ηνωμένες Πολιτείες, στο Λονδίνο και στη Βέρνη.
Παρότι ανέκαθεν θεωρείται ότι τα αποθέματα υπάρχουν τελικά προς όφελος του έθνους, καταχωρίζονται τυπικά στον ισολογισμό της Τράπεζας της Ιταλίας.
Στο πλαίσιο του Ευρωσυστήματος, οι εθνικές κεντρικές τράπεζες όπως η Banca d'Italia λειτουργούν παράλληλα και υπό τον συντονισμό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Εφαρμόζουν τη νομισματική πολιτική της ΕΚΤ, διαχειρίζονται το μερίδιό τους στα επίσημα αποθέματα της ευρωζώνης και διατηρούν αυτονομία ισολογισμού. Δεν λαμβάνουν όμως οδηγίες από τις εθνικές κυβερνήσεις, όπως κάποιοι θεωρούν ότι υπονοήθηκε με αυτή την τροπολογία.
Ο χρυσός, όπως και τα συναλλαγματικά αποθέματα, αποτελεί τμήμα των νομισματικών περιουσιακών στοιχείων που στηρίζουν την αξιοπιστία του ενιαίου νομίσματος και αντιμετωπίζεται ως εργαλείο νομισματικής σταθερότητας και όχι ως δημοσιονομικός πόρος.
Το νομικό αυτό πλαίσιο σημαίνει ότι ο χρυσός δεν μπορεί να μεταφερθεί στον κρατικό προϋπολογισμό ή να χρησιμοποιηθεί για τη χρηματοδότηση δημόσιων δαπανών χωρίς παραβίαση των ευρωπαϊκών κανόνων για την ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών και την απαγόρευση της νομισματικής χρηματοδότησης.
Εάν, υποθετικά, η ιταλική κεντρική τράπεζα ενεργούσε κατόπιν οδηγιών της ιταλικής κυβέρνησης και ρευστοποιούσε τα αποθέματα χρυσού της, αυτό θα θεωρούνταν απειλή για τη σταθερότητα του κοινού νομίσματος.
Η ίδια η τροπολογία δεν επιχειρεί μια τέτοια μεταφορά, αλλά η ένταξή της στον προϋπολογισμό έχει σηκώσει φρύδια στην Ιταλία μεταξύ οικονομολόγων και πρώην αξιωματούχων, οι οποίοι σημειώνουν ότι ο ετήσιος νόμος του προϋπολογισμού δεν είναι συνήθως ο χώρος για δηλώσεις αρχής σχετικά με την κυριότητα σε θεσμικό επίπεδο.
Ωστόσο, η πολιτική δεξιά, στην οποία ανήκει ο Μαλάν, υποστηρίζει εδώ και χρόνια ότι η τράπεζα, της οποίας μέτοχοι περιλαμβάνουν εμπορικές τράπεζες και ασφαλιστικές, δεν πρέπει να θεωρείται ο «ιδιοκτήτης» αυτού που εκείνοι θεωρούν την ύστατη εγγύηση της κυριαρχίας.
Οι συζητήσεις για τα αποθέματα χρυσού της Ιταλίας έχουν επανεμφανιστεί περιοδικά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Συχνά υποκινούνται από εθνικιστικά ή ακροδεξιά κόμματα με ευρωσκεπτικιστικές απόψεις, που επιδιώκουν να τονίσουν την κυριαρχία ή να επικρίνουν τη χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική της ΕΕ.
Το Fratelli d’Italia και η Λέγκα έχουν στο παρελθόν ρίξει στο τραπέζι ιδέες για «λαϊκή ιδιοκτησία» των αποθεμάτων ή για ενισχυμένη κοινοβουλευτική εποπτεία.
Η Λέγκα επιχείρησε επίσης να περάσει τροπολογία που στόχευε να χρηματοδοτήσει μελλοντικές μειώσεις φόρων μέσω της πώλησης της συμμετοχής της Ιταλίας στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM), η οποία απορρίφθηκε λόγω ελλιπούς οικονομικής κάλυψης.
Ο ESM είναι το ταμείο διάσωσης της ευρωζώνης με μη διαπραγματεύσιμα περιουσιακά στοιχεία, που δημιουργήθηκε κατά την κρίση χρέους το 2012 για να παρέχει έκτακτα δάνεια σε κράτη μέλη σε οικονομική δυσχέρεια, με κάθε συμμετέχουσα χώρα να συνεισφέρει κεφάλαιο και να κατέχει μερίδια που δεν μπορούν να ρευστοποιηθούν εύκολα.
Στο μεταξύ, οι επικεφαλής της συμμαχίας συναντήθηκαν με την πρωθυπουργό Μελόνι στο Παλάτσο Κίτζι για να εξειδικεύσουν το πακέτο του προϋπολογισμού, το περιεχόμενο του οποίου θα καθορίσει πώς μια κρίσιμη αλλά συχνά ασταθής οικονομία της ευρωζώνης σκοπεύει να χρηματοδοτήσει τις ανάγκες της για το επόμενο δημοσιονομικό έτος.