Ο Rick Lowe εμπνέεται από την Αθήνα και αποκαλύπτει τους συμβολικούς χάρτες του στο Μουσείο Μπενάκη

«Hic sunt dracones (Εδώ Υπάρχουν Δράκοντες) Χαρτογραφώντας το Άγνωστο: Ένα πρότζεκτ του Rick Lowe» - Πνευματικά Δικαιώματα Rick Lowe

Πνευματικά Δικαιώματα Rick Lowe

Από Γιώργος Μητρόπουλος

Δημοσιεύθηκε 31/05/2023 - 19:41•ανανεώθηκε πριν 19:46

Σχόλια

Ο Αμερικανός καλλιτέχνης εμπνέεται από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη και παρουσιάζει τους δικούς του χάρτες στο παράρτημα της οδού Πειραιώς μέχρι τις 29 Ιουλίου. Παράλληλα εκθέτει και μια σειρά έργων του στην Gagosian Athens

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Το Μουσείο Μπενάκη φιλοξενεί από τις 2 Ιουνίου την έκθεση «Hic sunt dracones (Εδώ Υπάρχουν Δράκοντες) Χαρτογραφώντας το Άγνωστο: Ένα πρότζεκτ του Rick Lowe», η οποία συνεχίζει το διάλογο που έχει ανοίξει εδώ και χρόνια ανάμεσα σε σύγχρονους καλλιτέχνες και τις ιστορικές συλλογές του Μουσείου.

Πρόκειται για τη δεύτερη μεγαλύτερη έκθεση του είδους της σε αριθμό αντικειμένων, καθώς τα 25 έργα ζωγραφικής και σε χαρτί του Αμερικανού καλλιτέχνη συνομιλούν με 100 αντικείμενα από όλες τις συλλογές του μουσείου. Αυτά έχουν να κάνουν με στρατηγικές αφήγησης και συμβολισμούς του κόσμου και δημιουργούν νέες κοσμολογίες και διαδρομών. Στο επίκεντρο των κολάζ βρίσκεται η γενική ιδέα των χαρτών και της χαρτογράφησης, μέσα από διαφορετικές ερμηνείες.

Τι σημαίνει αυτό; Ο Rick Lowe επέλεξε τα συγκεκριμένα αντικείμενα γιατί είδε σε αυτά συμπεριφορές, συνήθειες που συνδέονται με τη ζωή, τη μετακίνηση και τη μετανάστευση των ανθρώπων, κάτι που κάνουν άλλωστε σε πολλές περιπτώσεις και οι χάρτες: αποτυπώνουν ανθρώπινες συμπεριφορές. Τα αντικείμενα αυτά αποτέλεσαν τη βάση για τους δικούς του ζωγραφικούς χάρτες, που μοιάζουν με πολύχρωμους πολεοδομικούς σχηματισμούς. Αντλούν την έμπνευσή τους από το σύγχρονο κοινωνικό και αστικό τοπίο της Ελλάδας, που έχει γοητεύσει τον Αμερικανό καλλιτέχνη, κατά την παραμονή του στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια.

Ο Rick Lowe δημιούργησε το Victoria Square Project (VSP), ένα «κοινωνικό γλυπτό» που εγκατέστησε το 2016 στην Πλατεία Βικτωρίας στην Αθήνα, σε συνεργασία με τη Μαρία Παπαδημητρίου, στο πλαίσιο της documenta 14. Στη διάρκεια αυτών των επτά ετών, το VSP έχει αποτελέσει μοναδικό παράδειγμα έργου σύγχρονης τέχνης με απτή κοινωνική διάσταση, που βοηθά να διατηρηθούν και να αναπτυχθούν συνέργειες ανάμεσα σε καλλιτέχνες, σε πρόσφυγες, σε μετανάστες και σε τοπικές κοινότητες στην περιοχή.

Με αυτό το πρότζεκτ, ο Rick Lowe πρότεινε διάφορες πρακτικές δημιουργίας, εστιάζοντας σε πεδία εμπλοκής με την καθημερινή ζωή και σε πολιτικά αιτήματα που συνδέονται με την ενσωμάτωση, τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ισότητα, τη δικαιοσύνη, το πρόβλημα των αστέγων, την ξενοφοβία, την φυλετική και αστυνομική βία. Η δημιουργία μιας σειράς από κοινωνικά πρότζεκτ οδήγησε λοιπόν τον Αμερικανό καλλιτέχνη σε μια διαφορετική εξερεύνηση και στη διεύρυνση των πολιτικών και κοινωνικών του ανησυχιών.

Έτσι έστρεψε την προσοχή του στα εικονογραφικά και αλληγορικά εργαλεία της χαρτογραφίας. Έψαχνε να βρει χάρτες που αποκαλύπτουν πράγματα. Τον κέντρισε να ζωγραφίσει το αόρατο, το άγνωστο των χαρτών, από όπου προκύπτει και ο τίτλος της έκθεσης. Οι χαρτογράφοι του Μεσαίωνα απεικόνιζαν δηλαδή άγνωστους τόπους, εκτάσεις γης ή υδάτων που θεωρούσαν επικίνδυνες και οπωσδήποτε όχι οικείες, χρησιμοποιώντας δράκους, λέοντες, τέρατα ή άλλα φανταστικά όντα. Τα όντα αυτά κοσμούν χάρτες σε σημεία που θα έμεναν κανονικά κενά ή σε εκείνα των οποίων η γεωγραφία ήταν ακόμη άγνωστη.

Αφετηρία για τον ίδιο και τη συγκεκριμένη ενότητα έργων είναι η επαφή του με το αρχείο του Κωνσταντίνου Δοξιάδη και τον τρόπο που αποτύπωσε ο σπουδαίος πολεοδόμος κι αρχιτέκτονας τους δικούς του αστικούς χάρτες. Ο Lowe επηρεάστηκε βαθιά από αυτούς και έτσι ξεκίνησε να ζωγραφίζει.

Τα δικά του μικρογραφικά μοτίβα και οι χαρτογραφήσεις δεν περιλαμβάνουν δράκοντες αλλά αναρίθμητα ντόμινο-ψηφίδες. Είναι ολοκληρωμένα σύνολα με πολλά στρώματα και σημάνσεις. Συνθέτουν ένα ιδιότυπο κώδικα ιερογλυφικών, που συνοψίζει το διαρκές κυνήγι του «άγνωστου», του «αθέατου» και του «αχαρτογράφητου» και κλείνει ταυτόχρονα το μάτι σε οικείες πόλεις και τοπία, παρόλο που τα πάντα παραμένουν αφηρημένα. Τα δικά του τοπία έχουν στοιχεία υλικής, κοινωνικής, φαντασιακής και ψυχικής χαρτογράφησης. Ο ίδιος διευκρινίζει: «Άρχισα να σκέφτομαι πώς θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω την τέχνη για να αρχειοθετήσω κάποια από τα έργα στα οποία δουλεύω εδώ και καιρό και τα οποία είναι κατ’ εξοχήν κοινοτικά, ακριβώς επειδή αυτή είναι μία από τις προκλήσεις που παρουσιάζει η δουλειά μιας κοινωνικής πρακτικής: το ότι είναι εφήμερη».

Τι είναι τελικά όμως αυτό που συνδέει τον καλλιτέχνη από το Χιούστον, με αντικείμενα από διαφορετικές περιόδους του ελληνικού - και όχι μόνο - πολιτισμού; Ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης, ο ένας από τους δύο επιμελητές της έκθεσης απάντησε σε αυτό το ερώτημα κατά τη διάρκεια της συνέντευξης τύπου: «Όσο κι αν φαίνεται περίεργο, υπάρχει μια ενιαία πολιτιστική παράδοση του πλανήτη. Αυτή η έκθεση λοιπόν είναι ένα δοκίμιο πάνω στη συσχέτιση διαφόρων πολιτισμών. Αναζητά και αποτυπώνει τους συνδετικούς κρίκους ανάμεσα σε διαφορετικές κουλτούρες».

Γι’ αυτόν, η έκθεση διαρθρώνεται σε τρία επίπεδα: α) τη χαρτογράφηση, β) τα αντικείμενα μετακίνησης και γ) τις κοσμολογίες, καθώς όλα τα έργα δημιουργούν τους δικούς τους κόσμους. Όπως οι χάρτες και οι άτλαντες είναι μέσα κατασκευής ή ανακατασκευής ενός κόσμου, κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και με τα ζωγραφικά έργα του Lowe: «Όλα συμβαίνουν στην επιφάνεια του πίνακα. Έχουμε ένα ολοκληρωμένο σύστημα που οργανώνει έναν κόσμο, απεικονίζει το άγνωστο» συμπληρώνει ο επιμελητής ενώ η συνεπιμελήτρια της έκθεσης Πολύνα Κοσμαδάκη τονίζει: «Πρόκειται ουσιαστικά για μια ερευνητική άσκηση και όχι για μια άσκηση αντιπαράθεσης ανάμεσα στα ζωγραφικά έργα και τα αντικείμενα του μουσείου».

Ο Rick Lowe στην Gagosian Athens

Παράλληλα με την έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη, που περιλαμβάνει έργα που συνδέονται τόσο με το Victoria Square Project όσο και με το Project Row Houses (1993–2018), η Gagosian Athens παρουσιάζει την έκθεση έργων ζωγραφικής και έργων σε χαρτί τουμε τίτλο «Μαθαίνοντας ακόμα από την Αθήνα».

Μεταξύ των έργων ζωγραφικής που θα εκτεθούν, περιλαμβάνεται μια σειρά τριών έργων με τίτλο «Ιθάκη», εμπνευσμένα από το ποίημα του Κ. Π. Καβάφη (1863–1933). Ορισμένα από τα μοτίβα στα έργα προέρχονται από τον ελληνικό στίχο του Καβάφη που ο Lowe χρησιμοποίησε με τη μορφή κολάζ για να διαμορφώσει ένα αφαιρετικό κείμενο το οποίο, παρότι δυσανάγνωστο, φαίνεται οικείο.

Επίσης, θυμίζει το πώς ο καλλιτέχνης διαμόρφωσε τα σχέδια που έκανε αφού έπαιξε ντόμινο με κατοίκους της κοινότητας Third Ward στο Χιούστον στο στάδιο δημιουργίας του Project Row Houses, τα οποία αποκαλύπτουν την ομοιότητα του παιχνιδιού με ένα πολεοδομικό σχέδιο.

Το έργο «Ιθάκη #1» (2023) ενσωματώνει κείμενα σε κολάζ από οκτώ ποιήματα του Καβάφη, που αρχίζουν στα ελληνικά και τελειώνουν στα αγγλικά. Το «Ιθάκη #2» (2023) διαμορφώνει αποσπασματικά στοιχεία των ίδιων ποιημάτων σε μια σύνθεση που θυμίζει χάρτη και το «Ιθάκη #3» (2023) περιέχει ένα εν μέρει δυσδιάκριτο επίπεδο σκηνικών, σε αναγνώριση του ρόλου της περιοχής ως τουριστικού κέντρου. Στο έργο «Πυρκαγιά #4: Αθήνα σήμερα» (2023), ο Lowe εισάγει μια παλέτα κόκκινου, κίτρινου και άσπρου ως απάντηση στις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας για το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών, ενώ οι εικόνες από ένα φόρουμ δημάρχων που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το 2019 αποτελούν το βασικό κολάζ.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Ο Rick Lowe γεννήθηκε το 1961 στην αγροτική κομητεία Russell στην Αλαμπάμα, ενώ ζει και εργάζεται στο Χιούστον. Έργα του περιλαμβάνονται στις συλλογές του Μουσείου Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, του Μουσείου Αμερικανικής Τέχνης Whitney της Νέας Υόρκης, του Ινστιτούτου Σύγχρονης Τέχνης του Μαϊάμι, του High Museum of Art της Ατλάντα, του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Nerman στο Overland Park του Κάνσας, του Μουσείου Menil Collection του Χιούστον, του Μουσείου Καλών Τεχνών του Χιούστον και της Συλλογής Τέχνης της UBS. Πρόσφατα παρουσίασε ατομική έκθεση στο Art League Houston (2020–21). Επίσης, ο Lowe συμμετείχε στην Documenta 14 στην Αθήνα (2017).

Στα πολυάριθμα προγράμματα τέχνης του Lowe για την κοινότητα συγκαταλέγονται τα Project Row Houses, Χιούστον (1993–2018), Watts House Project, Λος Άντζελες (1996–2012), Borough Project (με τη Suzanne Lacy και τη Mary Jane Jacob), Τσάρλεστον, Νότια Καρολίνα (2003), Small Business/Big Change, Anyang Public Art Program, Κορέα (2010), Trans.lation, Ντάλλας (2013), Victoria Square Project, Αθήνα (2017–18), Greenwood Art Project, Τούλσα, Οκλαχόμα (2018–21) και Black Wall Street Journey, Σικάγο (2021–). Το 2013 ο Πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα διόρισε τον Lowe στο Εθνικό Συμβούλιο των Τεχνών και το 2014 ο Lowe εξελέγη μέλος του Ιδρύματος MacArthur. Επί του παρόντος ο Lowe είναι καθηγητής διεπιστημονικών πρακτικών στο Πανεπιστήμιο του Χιούστον.