Η Εθνική Πινακοθήκη παρουσιάζει την πρώτη σειρά χαρακτικών του Γκόγια, που εστιάζουν στα κακώς κείμενα της εποχής του, αλλά και στο σκοτάδι του ανθρώπινου ψυχισμού.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
80 χαρακτικά του Φρανσίσκο Γκόγια παρουσιάζονται αυτή την περίοδο στην περιοδική έκθεση που φιλοξενείται στην Εθνική Πινακοθήκη. Πρόκειται για οξυγραφίες σε χαρτί και ακουατίντα που συνθέτουν τη σειρά Los Caprichos. Είναι η πρώτη χαρακτική σειρά του και η μία από τις δύο που δημοσιοποιήθηκαν, όταν ο καλλιτέχνης ήταν εν ζωή. Χρονολογούνται από το 1797-98 και θεωρούνται ορόσημο για την τέχνη του μεγάλου Ισπανού καλλιτέχνη, καθώς για πρώτη φορά εκφράζεται ο επαναστατικός χαρακτήρας μιας τέχνης ώριμης και απελευθερωμένης.
Αυτή είναι η πρώτη θεματική παρουσίαση των χαρακτικών του Γκόγια από την Εθνική Πινακοθήκη. Στις προηγούμενες δύο εκθέσεις, το 1971 και το 2008, παρουσιάστηκαν οι 4 ολοκληρωμένες σειρές των 211 συνολικά χαρακτικών, που έχει στη συλλογή της. Οι σειρές αυτές αγοράστηκαν το 1962, όταν διευθυντής της ήταν ο Μαρίνος Καλλιγάς.
«Η διαφορά από τις δύο προηγούμενες παρουσιάσεις, αυτή του 1971 επί Καλλιγά, σε επιμέλεια του Μαρίνου Καλλιγά και αυτή του 2008 επί Μαρίνας Λαμπράκη-Πλάκα σε επιμέλεια Μαριλένας Κασιμάτη, είναι ότι αυτές οι δύο εκθέσεις ήταν στο πλαίσιο μιας συνολικής παρουσίασης των όλων των χαρακτικών του Γκόγια. Η όμορφη έκθεση του 2008 διέφερε από τη σημερινή, διότι ήταν μια γραμμική παρουσίαση η οποία σεβόταν την αρίθμηση των φύλλων, έτσι όπως την είχε δώσει ο Γκόγια. Ήταν λοιπόν μια γραμμική παρουσίαση.
Εμείς αποφασίσαμε τώρα να εστιάσουμε στη σειρά χαρακτικών Los Caprichos και μόνο. Μελλοντικά θα ασχοληθούμε και με τις υπόλοιπες σειρές, εστιάζοντας σε κάθε μια ξεχωριστά. Ο λόγος που το κάναμε είναι γιατί θέλαμε να κάνουμε μια παρουσίαση πιο ενδελεχή, γιατί πέρα από το ότι αυτή είναι η πρώτη χρονολογικά σειρά από τις τέσσερις του Γκόγια, είναι και η σειρά η οποία σημείωσε τη ρήξη σε σχέση με τον Γκόγια του παρελθόντος, που ήταν ο επίσημος ζωγράφος της βασιλικής αυλής, ο οποίος μέχρι τότε υπάκουε ως προς την τέχνη του σε βασιλικές παραγγελίες. Εδώ είναι που αποφασίζει να γίνει ο ρηξικέλευθος καλλιτέχνης, ο οποίος κάνει μια βιτριολική κριτική σε όλα τα κακά της εποχής του και εστιάζει στα σκοτεινά σημεία του ανθρώπινου ψυχισμού» αναφέρει η επιμελήτρια της έκθεσης Κατερίνα Ταβαντζή.
Η ανακοίνωση για την έκδοση αυτής της σειράς έγινε τον Φεβρουάριο του 1799. Ο Γκόγια αντλεί τα θέματά του από την ίδια τη ζωή της εποχής του. Εστιάζει στις πιο προκλητικές όψεις της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας που τον περιβάλλει. Επικρίνει τη ματαιοδοξία και την ανθρώπινη υποκρισία, την πορνεία, τη μιζέρια και την αμορφωσιά των απλών ανθρώπων. Καυτηριάζει την σκοταδιστική Εκκλησία που χρησιμοποιεί ως όργανο τιμωρίας την Ιερά Εξέταση. Χλευάζει θεσμούς σατιρίζοντας την άγνοια και την απληστία γιατρών, δασκάλων και δικαστών, ασκώντας έτσι μια έμμεση κριτική στο ίδιο το στέμμα.
Στο μεταίχμιο φαντασίας και πραγματικότητας, βλέπουμε παραμορφωμένα πρόσωπα, γυμνά σώματα, αλλοιωμένα χαρακτηριστικά και αποκρουστικές φιγούρες που χρησιμοποιούνται από το δημιουργό τους για να αποτυπώσουν αλληγορικά αλλά και κυριολεκτικά όχι μόνο το σκοτάδι του ανθρώπινου ψυχισμού, αλλά και τα κακώς κείμενα της κοινωνίας του.
Η αποτύπωση του ανθρώπινου ψυχισμού είναι ίσως ο λόγος για τον οποίο ήταν τόσο αγαπητός από τους ρομαντικούς του 19ου αιώνα. Η τέχνη του από τα πρώτα χρόνια του 19ο αιώνα έγινε γνωστή πέρα από τα σύνορα της Ισπανίας, κυρίως στη Γαλλία και στην Αγγλία. Καλλιτέχνες όπως τον Ντελακρουά τον είχαν σαν ίνδαλμα, γιατί αναγνώριζαν ακριβώς αυτή την εστίαση στο θυελλώδες, στο σκοτεινό κομμάτι του ανθρώπινου ψυχισμού:
«Η ιδιαιτερότητα λοιπόν αυτής της έκθεσης, πέρα από το ότι εστιάζει στη σειρά Los Caprichos, είναι ότι επιλέξαμε να κάνουμε μια θεματική παρουσίαση, συγκεντρώνοντας γύρω από κάποια ζητήματα, όλα τα χαρακτικά που ο Γκόγια έφτιαξε και τα οποία στην αριθμημένη από τον ίδιο σειρά είναι λίγο διάσπαρτα. Είναι σαν να θολώνει επίτηδες την τράπουλα. Για παράδειγμα, στην κριτική που κάνει για τον κλήρο δεν έχει συγκεντρωμένα τα σχέδιά του που αναφέρονται στους μοναχούς της εποχής του, τους οποίους παρουσιάζει με τον χειρότερο τρόπο σαν διεφθαρμένους, με μορφές που θυμίζουν καλικάντζαρους. Δηλαδή ό, τι πιο βυθισμένο στην ακολασία, ό, τι χειρότερο μπορεί κανείς να φανταστεί, το χρησιμοποίησε ως απεικόνιση για τους καλόγερους της εποχής, για τους μοναχούς, για τον κλήρο γενικά, ακόμα και την Ιερά Εξέταση. Για να μετριάσει κάπως την επίδραση που θα είχε η ομαδοποίηση πάνω σε κάποιο θέμα, χωρίζει τα χαρακτικά. Τα διασπά για να μετριάσει λίγο την ένταση του μηνύματος.
Εμείς λοιπόν κάνουμε το αντίθετο σε αυτή την έκθεση: τα συγκεντρώνουμε θεματικά για να δείξουμε τι σκέφτεται γύρω από κάθε θεματική, πώς το σκέφτηκε, με όλη του τη δύναμη. Έχουμε δώσει λοιπόν κάποιους τίτλους ανά θεματική ενότητα. Η άλλη ιδιαιτερότητα αυτής της έκθεσης είναι ότι επειδή υπάρχει μια σειρά από προκαταρτικά σχέδια τα οποία έχει χρησιμοποιήσει ο Γκόγια για να δουλέψει τα θέματά του και μέσα από τα οποία προκύπτει μια εξελικτική πορεία στη σκέψη του, θεωρήσαμε ενδιαφέρον να παρουσιάσουμε όχι τα ίδια τα σχέδια, γιατί αυτό ήταν δύσκολο, αλλά τις φωτογραφίες αυτών των προπαρασκευαστικών σχεδίων. Τα παρουσιάζουμε στις λεζάντες στο εσωτερικό των βιτρινών και επίσης έχουμε φτιάξει ένα βίντεο όπου πραγματικά βλέπει κανείς το πέρασμα από το πρώτο προπαρασκευαστικό χρονολογικά στο δεύτερο, στο τρίτο. Έχουμε από ένα έως τρία προπαρασκευαστικά και κάθε φορά παρακολουθεί κανείς τη μετεξέλιξη μέχρι το τελικό χαρακτικό έργο.Έχει πολύ μεγάλο επιστημονικό και παιδαγωγικό ενδιαφέρον» τονίζει η επιμελήτρια της έκθεσης Κατερίνα Ταβαντζή.
Η έκθεση Los Caprichos στην Εθνική Πινακοθήκη διαρκεί μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2025.