Η έκθεση «Στο εργαστήριο του Χριστόφορου Κατσαδιώτη» στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς παρουσιάζει για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό, ένα υβριδικό σύμπαν παράδοξων μορφών και στιγμών, όπου η χαρακτική συναντά την κινούμενη εικόνα
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης έγινε πριν λίγο καιρό γνωστός στο πανελλήνιο, εξαιτίας του βανδαλισμού των έργων του στο πλαίσιο της ομαδικής έκθεσης «Η σαγήνη του αλλόκοτου», που διοργάνωσε η Συραγώ Τσιάρα στην Εθνική Πινακοθήκη.
Τώρα, ο καλλιτέχνης που μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στην Αθήνα και το Παρίσι, μας προσκαλεί να τον γνωρίσουμε, να κάνουμε μια βόλτα στο εργαστήριό του, να δούμε από κοντά τη δημιουργική του διαδικασία, τις πηγές έμπνευσης, αλλά και την ιδιαιτερότητα της τεχνικής του.
Στην έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη της Πειραιώς, που ετοίμαζε εδώ και δύο χρόνια, ο Χριστόφορος Κατσαδιώτης παρουσιάζει για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό, ένα υβριδικό σύμπαν παράδοξων μορφών και στιγμών, όπου η χαρακτική του συναντά την κινούμενη εικόνα. Τα έργα του πλαισιώνονται από τα ίδια τα υλικά που αποτέλεσαν την αφετηρία και τη βάση τους. Σημειώσεις, αποκόμματα, φωτογραφίες, αντικείμενα που έχει μαζέψει από τα σκουπίδια συνθέτουν την ιδιαίτερη εικαστική εγκατάσταση που κυριαρχεί στο χώρο.
Τον συναντήσαμε στο χώρο της έκθεσής του που έχει τίτλο «Στο εργαστήριο του Χριστόφορου Κατσαδιώτη» και μιλήσαμε γι’ αυτό το πολύ ενδιαφέρον εγχείρημα που παρουσιάσει στο μουσείο:
Για μένα έχει μεγάλη σημασία το άχρηστο. Μαζεύω όλα αυτά τα αντικείμενα ως υλικό, για να μπορέσω να πλάσω κάτι. Δηλαδή όταν σκέφτομαι τι θα κάνω, ποιο θα είναι το καινούργιο μου χαρακτικό, ανοίγω το ντοσιέ με τα αποκόμματα και τα πάρα πολλά αντικείμενα που έχω μαζέψει, από τα οποία αντλώ κάποιο στοιχείο: από τη φωτογραφία μιας καγκελοπόρτας, μέχρι την έκφραση ενός ανθρώπου που μπορεί να έχω φωτογραφίσει στο μετρό ή να πάρω κάτι από ένα περιοδικό ή ένα επιστημονικό έντυπο. Μπορώ να επηρεαστώ από το οτιδήποτε, γι’ αυτό και μαζεύω τα πάντα.
Βλέπετε επίσης σ’ αυτή την περιστροφική προβολή 360 μοιρών ότι στον εξωτερικό της χώρο έχω συλλέξει πολλές φωτογραφίες από διάφορα κινήματα τέχνης. Είναι η μελέτη που έχω κάνει πάνω σε αυτά. Ασυνείδητα όταν μελετάμε κάτι, παίρνουμε στοιχεία. Δεν είναι κακό να παραδεχτούμε ότι αυτό γίνεται στην τέχνη. Άλλωστε είναι και η προτροπή των δασκάλων μας στις σχολές Καλών Τεχνών να ψάχνουμε να βρούμε τις εικαστικές μας συγγένειες. Οπότε αυτά τα στοιχεία και οι φωτογραφίες που βλέπετε, αποτελούν μέρος των επιρροών και των ερεθισμάτων μου.
-Ποιες είναι αυτές οι επιρροές; Ποιες είναι οι εκλεκτικές συγγένειες που έχεις με καλλιτέχνες του παρελθόντος; Τι είναι αυτό που σε συνδέει με αυτούς και πώς μετουσιώνεται στις δικές σου δημιουργίες;
Νομίζω ότι παίρνω στοιχεία από διάφορα ρεύματα και καλλιτέχνες. Αρχικά έχω σκοπό να εκφράσω τον εαυτό μου, σε σχέση με τα διάφορα κοινωνικοπολιτικά γεγονότα που συμβαίνουν και με το πώς αυτή η συνθήκη δημιουργεί τα εικαστικά ρεύματα, τα εικαστικά κινήματα. Μέσα λοιπόν από τις μελέτες μου διαπίστωσα ότι έχω επιρροές από τη Ρωσική Πρωτοπορία, από το κίνημα Νταντά, από τον Γερμανικό εξπρεσιονισμό την περίοδο του μεσοπολέμου, δηλαδή την εποχή της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Αυτά τα κινήματα εκφράζουν τις κοινωνικοπολιτικές συνθήκες του τότε. Αυτά είναι τα στοιχεία, που με αγγίζουν: η γραφή τους, η άγρια γραφή για παράδειγμα του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Από το κίνημα Νταντά, με ενδιαφέρει πάρα πολύ το κολάζ και πώς μέσα από την αναρχία της σύνθεσης μπορεί να προκύψει μια εννοιολογική και αισθητική ισορροπία.
Η έκθεση δίνει στο επισκέπτη μια εικόνα του εργαστηρίου σου. Πώς θα το περιέγραφες;
Θα χαρακτήριζα το εργαστήριο μου ως έναν υβριδικό χώρο, ένα μέρος όπου μπορώ να συλλέξω πράγματα και να αναμείξω φωτογραφίες, υλικά, σπασμένα αντικείμενα. Μαζεύω οτιδήποτε μπορείτε να φανταστείτε. Μου αρέσει ιδιαίτερα, όταν συγκεντρώνω πράγματα που για τον άλλον είναι άχρηστα. Μπορώ στη συνέχεια να τα αξιοποιήσω με σκοπό να μου δώσουν μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα στη δουλειά μου. Το σημαντικό για μένα είναι να μπορέσω να εκφράσω τον ίδιο μου τον εαυτό, να μπορέσω να εκφράσω τις υπαρξιακές μου αγωνίες.
Γι’ αυτό θεωρώ ότι με κάποιον τρόπο κάνω ποίηση. Το εργαστήριό μου λοιπόν, αποτελεί τόπο αλχημείας. Επικρατούν οι μυρωδιές των χημικών και των οξέων, σπρέι, βερνίκια, κόλλες και χρώματα. Μέσα στο εργαστήριο μπαίνω σ’ ένα κλίμα τελετουργικό. Η χαρακτική είναι κάτι, το οποίο είναι πολύ χρονοβόρο και απαιτεί πειθαρχία. Στη δουλειά μου, είμαι απόλυτα συνεπής και πειθαρχημένος. Όλο το άλλο είναι άναρχο.
Πώς ξεκίνησε το πάθος σου για την χαρακτική;
Προσπαθούσα εναγωνίως να βρω μια εικαστική γλώσσα για να μπορέσω να εκφραστώ. Η χαρακτική με κέρδισε σε σχέση με τη ζωγραφική. Βρήκα ότι μέσω αυτής μπορούσα να βρω έναν πλούτο γραφής και υφών, που δεν μπορούσα να βρω στη ζωγραφική. Πρέπει να αναφέρω, γιατί για μένα έχει μια ιδιαίτερη σημασία, ότι όταν ήρθα σε επαφή για πρώτη φορά με τη χαρακτική και κατάλαβα με τι έχω να κάνω, είπα ότι δεν θέλω να την ξαναδώ. Έκανα το μάθημα στη Σχολή και μετά τελείωσε η σχέση μου με τη χαρακτική, διότι έχει ένα ασκητικό και ταυτόχρονα μαζοχιστικό χαρακτήρα.
Στη συνέχεια βρήκα όμως ότι έχει θετική επίπτωση επάνω μου. Βρήκα κάτι που μου ταιριάζει και που έχει άμεση σχέση με μένα. Με αφορά αυτό το κομμάτι. Η χαρακτική έχει και ιδιαίτερη κουζίνα. Έχει το άπλωμα των υλικών, έχει τα καθαρίσματα, έχει πολλή ορθοστασία και κούραση. Νομίζω ότι η χαρακτική μπορεί να βγάλει το αποτέλεσμα μιας κοπιώδους δουλειάς, δηλαδή φαίνεται ότι έχει περάσει κάτω από πίεση. Εκτός από την πίεση τόννων της πρέσας, έχει γίνει και κάτω από απανωτές οξειδώσεις μέσα στη λεκάνη με τα οξέα. Πολλές φορές γίνεται το μπανιάρισμα της μήτρας, ώστε να έχεις το αποτέλεσμα που θέλεις.
Η παραμόρφωση, το γκροτέσκο και το απόκοσμο στοιχείο έχουν κομβική θέση στη δουλειά του καλλιτέχνη. Οι αλλόκοτες και παράξενες μορφές που εμφανίζονται στα χαρακτικά και τα animation είναι ήρωες μιας σκληρής καθημερινής πραγματικότητας. Πρωταγωνιστούν σε σουρεαλιστικές ιστορίες που σχολιάζουν με αιχμηρότητα και χιούμορ το τι συμβαίνει γύρω μας. Πρόκειται για ένα θέατρο προσώπων και καταστάσεων όπου το τραγικό συναντά το γελοίο, συνθέτοντας μια διαφορετική, πολύ ενδιαφέρουσα εικόνα του κόσμου μας:
Εκφράζω μέσα από το έργο μου αυτά που γίνονται γύρω μου, αυτά που μαθαίνω. Δηλαδή όταν ανοίγεις ένα μέσο μαζικής επικοινωνίας, διαβάζεις για πολέμους, καταστροφές, αδικία. Αυτό αποτυπώνεται στους ανθρώπους γύρω μου. Δηλαδή μπαίνω μέσα στο μετρό και βλέπω τις φάτσες παραμορφωμένες από όλα αυτά που έχει δεχτεί ο καθένας, δηλαδή την κοινωνική πίεση, τα προβλήματα στον επαγγελματικό τομέα, τα προσωπικά του καθένα, οπότε είναι όλα τα χτυπήματα της ζωής που τρώει ο καθένας μας.
Η δουλειά σου είναι μια πληθωρική πινακοθήκη προσώπων, που είναι άλλοτε ανθρωπόμορφα και άλλοτε ζωόμορφα. Άλλα παραμορφωμένα και άλλα κανονικά.
Ναι, δεν είναι όλα τα πρόσωπα όμορφα. Δεν είναι όλα τα πρόσωπα παραμορφωμένα. Είναι οι άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Είναι οι άνθρωποι που συναντάω, όπως περπατάω στο δρόμο. Προτιμώ τους δεύτερους ρόλους παρά τους πρωταγωνιστικούς. Με ενδιαφέρει η ρουτίνα και η ανία της καθημερινότητας του ανθρώπου, τον οποίο δεν γνωρίζω καν. Υπάρχει όμως κάτι μέσα εκεί, το οποίο είναι πολύ ανθρώπινο. Ως κοινωνικά όντα, ζούμε μέσα σε έναν κοινωνικό ιστό. Μας ενδιαφέρει ο συνάνθρωπος. Μας ενδιαφέρουν τα κοινωνικά θέματα. Αυτό μπορώ να το εκφράσω μέσα από τη μάζα του κόσμου. Βλέπω λοιπόν εμάς γύρω γύρω. Τα πρόσωπα στα έργα μου προσπαθούν να εκφράσουν τη ζωή μας, τα άγχη μας, τις αγωνίες μας, τα όνειρά μας. Οπότε μόνο μέσω της έκφρασης των προσώπων μπορώ να αποδώσω κάτι τέτοιο.
Υπάρχει κάτι που σε απασχολεί όταν ξεκινάς ένα έργο; Μια ιδέα, ένας στόχος, κάτι που θέλεις να αναδείξεις, να εστιάσεις;*
Όχι! Υπάρχει ένας αυθορμητισμός. Σημασία έχει για μένα να ισορροπεί εικαστικά στο μάτι. Αυτό που έχω προσέξει είναι ότι συνήθως ενώ υπάρχει μια αγριάδα, έρχονται τα απαλά χρώματα, τα αποκαλώ χρώματα της ευγένειας, που εξισορροπούν το σκληρό μήνυμα με την τελική εικόνα που λαμβάνουμε. Για μένα ο θεατής των έργων μου είναι κυρίως ένας καλός αναγνώστης. Πρέπει να διαβάσει τις πληροφορίες των έργων.
Ο βανδαλισμός των έργων του
Τον περασμένο Μάρτιο, ο πρώην βουλευτής της ΝΙΚΗΣ, Νίκος Παπαδόπουλος εισέβαλε στην θεματική έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης και βανδάλισε τα έργα του Χριστόφορου Κατσαδιώτη, γιατί τα θεώρησε βλάσφημα. Η Εθνική Πινακοθήκη κατέθεσε αγωγή πριν λίγες μέρες εναντίον του βουλευτή και το ίδιο θα κάνει σύντομα και ο καλλιτέχνης. Πριν λίγο καιρό στη Θεσσαλονίκη, χρειάστηκε να παρέμβει η αστυνομία για την προστασία του, όταν κάποια μέλη θρησκευτικών οργανώσεων επιχείρησαν να διακόψουν την ομιλία του.
Ποια είναι η αίσθηση που σου έχει μείνει από αυτό το γεγονός και την τεράστια διάσταση που πήρε;
Θεωρώ πως ήταν μία πράξη καθαρά πολιτική. Η θρησκεία ήταν το πρόσχημα. Έχουν συμβεί διάφορα περιστατικά το προηγούμενο διάστημα. Δεν αφορούν μόνο εμένα αλλά και άλλους όπως είναι η Γεωργία Λαλέ, ο Χριστόφορος Ζαραλίκος, ο Νίκος Γιαβρόπουλος και η Εύα Στεφανή. Όλοι εμείς δεχτήκαμε πιέσεις και αντιδράσεις από το ίδιο κόμμα, από τα ίδια πρόσωπα. Κατάφεραν λοιπόν αυτοί οι άνθρωποι να ανεβάσουν τα ποσοστά τους στις δημοσκοπήσεις.
Οπότε αυτός ήταν ο λόγος της πράξης τους. Στοχεύουν σε ένα κοινό το οποίο είναι όχι απλά οι συντηρητικοί, το συντηρητικό κομμάτι της κοινωνίας μας, αλλά άνθρωποι οι οποίοι θέλουν να επιβάλουν την άποψή τους, παρακάμπτοντας θεσμικά όργανα. Με αυτές τις κινήσεις τους μπορούν να ελκύουν μια μερίδα θρησκόληπτων, οι οποίοι έχουν παρωπίδες.
Αυτά τα έργα για τα οποία έγινε ο ντόρος, δεν αποτελούν λατρευτικά εικονίσματα. Για να γίνει ένα εικόνισμα ιερό δεν το ορίζει ο Κατσαδιώτης, αλλά γίνεται κάτω από μια ειδική τελετουργία στην εκκλησία. Εγώ ακόμη κι αν πω ότι είναι ιερό, δεν είναι, δίνοντας έναν ορισμό του είναι επίσημα ιερό. Αυτό λοιπόν που εγώ κάνω, είναι τέχνη. Είναι τραγικό γεγονός για το πολίτευμά μας να χρειάζεσαι την προστασία της αστυνομίας για να εκφράσεις την άποψή σου. Αυτό δεν είναι ελευθερία της έκφρασης στην τέχνη. Δεν είναι αυτός ο ορισμός της δημοκρατίας. Στη δημοκρατία, μπορεί να μην συμφωνούμε όλοι, αλλά ως δημοκρατικοί πολίτες, πρέπει να αποδεχόμαστε τη διαφορετική άποψη του άλλου. Δεν μπήκα σε μια εκκλησία να προσβάλω ή να κατεβάσω εικόνες, επειδή εγώ δεν πιστεύω. Σέβομαι πολύ το θρήσκευμα οποιουδήποτε.
Αισθάνθηκες μόνος σου σε όλη αυτή την περιπέτεια;
Ναι, αισθάνθηκα. Αισθάνθηκα μόνος μου σε όλη αυτή την πορεία. Ο κόσμος άργησε πάρα πολύ να αντιδράσει. Ακόμα και άνθρωποι που ανήκουν στον προοδευτικό χώρο, ήταν σαν να έπρεπε να κατασταλάξει λίγο το πράγμα, να καταλάβουν τι έγινε, για να πάρουν θέση. Στην αρχή ήμουν εντελώς μόνος μου. Είχα την υποστήριξη όμως της Εθνικής Πινακοθήκης και της Συραγώς Τσιάρα, η οποία έκανε κιόλας μία πολύ σημαντική αρχή με την επανατοποθέτηση των έργων μου στα σημεία που ήταν πριν τον βανδαλισμό, αλλά και με την ημερίδα και τον διάλογο που άνοιξε με το κοινό και με ειδικούς που μίλησαν τεκμηριωμένα πάνω στο θέμα.
Η έκθεση «Στο εργαστήριο του Χριστόφορου Κατσαδιώτη» στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς 138) διαρκεί μέχρι τις 27 Ιουλίου. Την επιμέλειά της έχει ο ιστορικός τέχνης Γιώργος Μυλωνάς. Τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό έχει κάνει ο Σπύρος Νάσαινας.
