Η καλλιτέχνις κέρδισε το Βραβείο Τέχνης του Ιδρύματος Γεωργίου & Αριστέας Μαμιδάκη για το 2025, για το land art εργο της «Ενάρετη Σπείρα», που παρουσιάζεται στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΝΙΚΟΛΑΟ ΚΡΗΤΗΣ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
Στην Δανάη Στράτου απονεμήθηκε φέτος το Βραβείο Τέχνης του Ιδρύματος Γεωργίου & Αριστέας Μαμιδάκη, για το έργο της «Ενάρετη Σπείρα», μια γλυπτική εγκατάσταση που πραγματοποιήθηκε στο ξενοδοχείο Minos Palace, στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης.
Το συγκεκριμένο έργο της καλλιτέχνιδας ξεχώρισε ανάμεσα σε πάνω από 600 προτάσεις Ελλήνων και ξένων δημιουργών από 67 χώρες, που ανταποκρίθηκαν στο φετινό κάλεσμα του θεσμού που αφορούσε ένα land art έργο, σχεδιασμένο για μόνιμη εγκατάσταση στον εξωτερικό χώρο του ξενοδοχείου.
Η «Ενάρετη Σπείρα» συνδέεται άμεσα με το συγκεκριμένο τόπο. Αποτελείται από 113 χειροποίητα κεραμικά αγγεία, τοποθετημένα σε έναν σπειροειδή σχηματισμό που παραπέμπει στον αινιγματικό Δίσκο της Φαιστού. Έχουν σχεδιαστεί από την καλλιτέχνιδα και έχουν κατασκευαστεί από κοινότητα τεχνιτών στο Θραψανό της Κρήτης, που έχει με μακραίωνη παράδοση στην κεραμική τέχνη. Ο μινωικός πολιτισμός άλλωστε ήταν ένας πολιτισμός που στηριζόταν ιδιαίτερα στον πηλό.
«Αυτό που συνέβη τελικά για την υλοποίηση του έργου, είναι ότι σχεδιάστηκαν ακριβώς οι σπειροειδείς γραμμές και οι διαχωρισμοί, όπως ήταν ο Δίσκος της Φαιστού. Έχει 113 σύμβολα και εδώ έχουν επιλεχθεί και είναι 113 πιθάρια που συμβολίζουν τα σύμβολα αυτά, αλλά δεν είναι στις θέσεις των συμβόλων του Δίσκου της Φαιστού. Αυτό που γίνεται σε αντίθεση είναι ότι ακολουθούν τα πιθάρια, τη σπειροειδή γραμμή. Η γραμμή αυτή έχει σχεδιαστεί στο χώμα από μεταλλικές λάμες, οι οποίες είναι ευδιάκριτες σαν να ήταν μια μολυβιά που είναι απλά σχεδιασμένη.
Είναι σαν μια δεύτερη αρχαιολογία που έρχεται λίγο στην επιφάνεια απλά για να μας το θυμίζει χωρίς να το επιβάλλει. Οπότε αυτό είναι ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο για μένα, ότι υπάρχουν δηλαδή διάφορα επίπεδα ορατότητας του έργου και των συμβολισμών του. Αντίστοιχα και ο θεατής που θα έρθει εδώ μπορεί να ακολουθήσει αυτή την σπειροειδή διαδρομή, η οποία, επειδή δεν είναι πολύ μεγάλη έκταση εδώ, δίνει ένα ρυθμό και βοηθάει αυτόν που θα περπατήσει το έργο να έχει μια εμβύθιση στην σπειροειδή αυτή διαδρομή και να μπορέσει να βιώσει τον χώρο και το τοπίο και τη σχέση του έργου με τον τόπο και την ιστορία» αναφέρει η δημιουργός της εγκατάστασης.
Η Δανάη Στράτου έχει δημιουργήσει εμβληματικά έργα στο πεδίο της land art όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και στο εξωτερικό, ακολουθώντας εδώ και δεκαετίες μια συνεπή και σημαίνουσα πορεία. Ένα από τα σημαντικότερα παγκοσμίως και έξοχο παράδειγμα της σύγχρονης ελληνικής εικαστικής δημιουργίας είναι το εντυπωσιακό έργο «Ανάσα της Ερήμου (Dessert Breath)». Δημιουργήθηκε το 1997, στην ανατολική Σαχάρα, κοντά στην Ερυθρά Θάλασσα, στην περιοχή Ελ Γκούνα της Αιγύπτου καλύπτοντας έκταση 100.000 τετραγωνικών μέτρων.
Αποτελείται από 178 κωνικούς σχηματισμούς άμμου — 89 θετικούς (λόφοι) και 89 αρνητικούς (κρατήρες) — που σχηματίζουν δύο αλληλένδετες σπείρες με διαφορά φάσης 180 μοιρών. Στο κέντρο της εγκατάστασης υπήρχε μια κυκλική δεξαμενή διαμέτρου 30 μέτρων, γεμάτη με νερό, η οποία με την πάροδο του χρόνου έχει εξατμιστεί. Παρόλο που το έργο είναι εκτεθειμένο στις φυσικές δυνάμεις και υπόκειται σε σταδιακή διάβρωση, παραμένει ορατό και λειτουργεί ως ένα «όργανο μέτρησης του χρόνου», καταγράφοντας τη φθορά και την αλλαγή του τοπίου με την πάροδο των ετών.
Η «Ενάρετη Σπείρα» αποτελεί μια εξέλιξη του πρότζεκτ που παρουσίασε στην Ελευσίνα το 2017, που είχε τίτλο «Πάνω στη γη, Κάτω από τα σύννεφα» και περιλάμβανε πάνω από 1200 πιθάρια, τα οποία κατασκευάστηκαν επίσης στο Θραψανό της Κρήτης σε δικό της σχέδιο:
«Στο έργο της Ελευσίνας υπήρχε μια ελεύθερη διαδρομή των πιθαριών. Ξεκίναγε από τους μέσα χώρους που ήταν κλειστοί και έβγαινε προς τα έξω, προς τη θάλασσα. Εκείνο το έργο είχε να κάνει με το μύθο της Δήμητρας και της Περσεφόνης, με το διαχωρισμό του πάνω και του κάτω κόσμου. Είχα αποφασίσει λοιπόν για αυτή την ανάγκη, τα πιθάρια να γεμίζουν μέχρι το χείλος με νερό. Κατά κάποιο τρόπο η επιφάνεια του νερού, η οποία δημιουργείται και ενώνεται, επειδή είναι μαζί όλα αυτά τα πιθάρια, δημιουργεί έναν ορίζοντα που διαχωρίζει τον πάνω από τον κάτω κόσμο.
Τα πιθάρια είναι βαμμένα μέσα με μαύρο χρώμα, με ειδική επεξεργασία δηλαδή, ώστε αντανακλούν τον ουρανό και ενισχύουν αυτή την ιδέα του βάθους που πάει προς τα κάτω, στον κάτω κόσμο και του πάνω, που είναι το φως, ο ουρανός.
Όταν άνοιξε ο διαγωνισμός για το έργο στην Κρήτη από το Ίδρυμα Μαμιδάκη, σκέφτηκα ότι θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να επαναπροσδιορίσω το πρότζεκτ αυτό χρησιμοποιώντας τα πιθάρια, όχι μόνο επειδή ήταν κατασκευασμένα εδώ στην Κρήτη, αλλά και επειδή το ίδιο το έργο από την αρχή είχε στο DNA του την ιδέα της μετακίνησης, της μετανάστευσης και του ότι μέρος εκείνου του αρχικού έργου, το οποίο δεν ήταν μόνιμο, θα μπορούσε να βρει έναν τελικό προορισμό σε διάφορα μέρη.
Μέρη εκείνου του έργου έχουν ταξιδέψει και πάντα βρίσκουν μια νέα μορφή ανάλογα με το πού θα πάνε. Το ιδιαίτερα ευχάριστο και θετικό εδώ που είμαστε τώρα είναι ότι πρώτον το έργο θα μείνει μόνιμα, οπότε βρήκε πραγματικά ένα τελικό προορισμό και δεύτερον το έχει πάρει μια μορφή που το συνδέει ακόμα περισσότερο με την Κρήτη» εξηγεί η δημιουργός.
Η «Ενάρετη Σπείρα» είναι μια περιπατητική εγκατάσταση που καλεί τον επισκέπτη να ακολουθήσει μια βιωματική διαδρομή, να μπει σε έναν άλλο χρόνο, να σκεφτεί και να αποκτήσει μια διαλεκτική σχέση με τον τόπο και την ιστορία του. Γιατί όμως έδωσε αυτόν τον τίτλο στο έργο;
«Με ενδιαφέρουν πάντα τα περιπατητικά έργα, που κρύβουν διάφορους συμβολισμούς. Θέλω το έργο να περπατιέται από τον θεατή και να βιώνεται με έναν σωματικό και πνευματικό τρόπο. Ως προς τον τίτλο Ενάρετη Σπείρα, ήθελα να δώσω την ιδέα της εξέλιξης. Η λέξη εξελικτικότητα έχει όμως πάρει, με ένα τρόπο, μια αρνητική μορφή στις μέρες μας.
Η Ενάρετη Σπείρα έχει φιλοσοφικά την έννοια ότι κάθε φορά που εξελίσσεται, καθώς δημιουργείται και επαναδημιουργείται, φέρει ένα θετικότερο αποτέλεσμα, με την έννοια όχι ότι η σπείρα του γίνεται καλύτερη, αλλά ότι εμείς που δημιουργούμε την εμπειρία και ως άνθρωποι και ως θέσεις, εξελισσόμαστε, βελτιωνόμαστε. Οπότε υπάρχει μια βελτίωση στην κάθε επαναφορά της. Νομίζω ότι αυτό είναι κάτι που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα σήμερα, όπου η ανθρωπότητα είναι σε ένα μεταίχμιο, όπου πόλεμοι που μας απειλούν, η γενοκτονία απειλεί τους συνανθρώπους μας και άρα όλους μας και επίσης η κλιματική καταστροφή. Είμαστε δηλαδή, πραγματικά ως ανθρωπότητα σε ένα μεταίχμιο. Το ποια πορεία θα ακολουθήσουμε ως ανθρωπότητα, εξαρτάται από εμάς.
Αυτό το έργο έρχεται συμβολικά με αυτό τον τρόπο και εκφράζει τη σημερινή εποχή, γιατί έχει μέσα του τη μνήμη και την ιστορία με όλους τους τρόπους. Δηλαδή υπάρχει η μνήμη των πιθαριών, της τέχνης της κεραμοποιίας που υπήρχε από πάντα και έχει τον ανθρώπινο μόχθο. Υπάρχουν και άλλοι συμβολισμοί. Τα πιθάρια κουβαλούσαν πάντα ως μορφή τα ζωτικά πράγματα για τη ζωή του ανθρώπου (λάδι, κρασί, νερό), αλλά χρησιμοποιήθηκαν και ως χώροι ενταφιασμού μικρών παιδιών, οπότε έχουν τον κύκλο της ζωής και του θανάτου ως σύμβολο μέσα τους. Υπάρχουν λοιπόν ταυτόχρονα αυτές οι μνήμες στο έργο. Υπάρχει ο Δίσκος της Φαιστού που μας πάει ακόμα πιο παλιά στην ανθρώπινη ιστορία. Υπάρχει το σήμερα, αλλά και το αύριο, το πού πάμε ως ανθρωπότητα και ποιες είναι οι επιλογές που θα κάνουμε» τονίζει η Δανάη Στράτου.
Σε διάλογο με αυτό το σύμβολο, η καλλιτέχνις εμφανίζει τα αγγεία της εγκατάστασης σαν αυτόφωτα σώματα—όχι μόνο κυριολεκτικά, μέσω της ενσωματωμένης φωτεινότητάς τους, αλλά και μεταφορικά, ως φορείς μνήμης, πολιτισμικής ενέργειας και εσωτερικής ζωής. Το φως ενισχύει την ποιητική διάσταση του έργου: κάθε πιθάρι μοιάζει να πάλλεται από μια εσωτερική ενέργεια, σαν να εκπέμπει τη συσσωρευμένη γνώση του τόπου και των χιλιετιών που φέρει. Παράλληλα, αλλάζει υφή και σχήμα, υπό το φως του φεγγαριού ή με τον αέρα που φυσάει.
Τα πιθάρια είναι γεμάτα με νερό, σημαντικό στοιχείο που συναντάται συχνά στο έργο της Στράτου και το οποίο λειτουργεί εδώ ως καθρέφτης, φέρνοντας τον ουρανό και τα σύννεφα πιο κοντά στον θεατή και λειτουργώντας ως δίοδος μεταξύ ορατού και αόρατου, θνητού και αθάνατου, γνωστού και άγνωστου. Η σπειροειδής δομή του έργου ενσαρκώνει την ηθική διάσταση της φροντίδας, της επανασύνδεσης και της μετάβασης. Έτσι, το έργο μετασχηματίζεται σε ένα πεδίο πνευματικής επαγρύπνησης και εσωτερικής περισυλλογής, όπου ο θεατής δεν είναι απλώς παρατηρητής, αλλά ενεργός συνοδοιπόρος.
Το Βραβείο Τέχνης του Ιδρύματος Μαμιδάκη συμπληρώνει φέτος πέντε χρόνια συνεχούς παρουσίας. Ο σταθερός του άξονας είναι η ενίσχυση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας και η σύνδεση της τέχνης με τον τόπο. Βασικός του στόχος είναι η παραγωγή site specific έργων που θα παραμείνουν μόνιμα στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης:
«Το Βραβείο Τέχνης του Ιδρύματος Γεωργίου και Αριστέας Μαμιδάκη έχει ιδρυθεί το 2019. Ήταν πολύ σημαντικό να δοθεί ένα πλαίσιο δημιουργίας για καλλιτέχνες νεότερους και μη, με τη δυνατότητα δημιουργίας καινούργιου έργου. Ουσιαστικά μιλάμε για μια ανοιχτή διαδικασία όπου καλλιτέχνες καταθέτουν προτάσεις και στόχος είναι συχνά ένα τοποειδικό έργο, ένα έργο δηλαδή που διαμορφώνεται για τους χώρους στους οποίους δρα το Ίδρυμα Μαμιδάκη. Οι χώροι αυτοί είναι τα ξενοδοχεία του Blue.gr, το Minos Beach Art Hotel όπου υπάρχει ο περίφημος κήπος των γλυπτών (Sculpture Garden) και το Minos Palace. Το βραβείο με κάποιο τρόπο συνδέεται με αυτή την παράδοση. Η ιδέα λοιπόν ήταν να δοθεί ένα βήμα για δημιουργία νέων έργων» επισημαίνει ο Σωτήρης Μπαχτσετζής, Ιστορικός Τέχνης και Καλλιτεχνικός Διευθυντής Ιδρύματος Γ&Α Μαμιδάκη.
Το αγγεία της Δανάης Στράτου βρίσκουν στην Κρήτη το τελικό σπίτι τους. Η εγκατάσταση θα παραμείνει σε μόνιμη έκθεση και εντάσσεται στη συλλογή τέχνης του Ιδρύματος Μαμιδάκη, η οποία συγκεντρώνει πάνω από 70 πρωτότυπα, site-specific έργα σημαντικών Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών, μεταξύ των οποίων, η Magdalena Abakanowicz, η Lynda Benglis, η Cecilia Campos, ο Theodoros, ο Κώστας Βαρώτσος, η Μαρία Λοϊζίδου, ο Κώστας Τσόκλης και η Ρένα Παπασπύρου.
Δανάη Στράτου – Σύντομο Βιογραφικό
Η Δανάη Στράτου σπούδασε Καλές Τέχνες με εξειδίκευση στη Γλυπτική στο Central Saint Martins College of Art and Design στο Λονδίνο. Διετέλεσε Επίκουρη Καθηγήτρια στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας κατά την περίοδο 2007–2012. Η καλλιτεχνική της πρακτική επικεντρώνεται κυρίως σε land art και εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας καθώς και οπτικοακουστικά περιβάλλοντα, με έμφαση στη διεπιστημονική προσέγγιση και τη χρήση πολυμέσων.
Το έργο της ενσωματώνει τεχνολογίες ψηφιακού και ακουστικού χαρακτήρα, βίντεο, φωτογραφία, αλλά και φυσικά υλικά, όπως το χώμα, το νερό και το αλάτι ή βιομηχανικά υλικά, όπως μέταλλο και κεραμικό. Μέσα από αυτήν την πολυμεσική γλώσσα, εξετάζει καίρια ζητήματα του σύγχρονου κόσμου, όπως η κλιματική καταστροφή, η μετανάστευση, η ζωή στις γιγάντιες μητροπολιτικές πόλεις, η πληθυσμιακή αύξηση, η σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον και οι παγκόσμιες κοινωνικοπολιτικές εντάσεις.
Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα της συγκαταλέγονται: Desert Breath (1997), μία από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις land art παγκοσμίως, στην έρημο Σαχάρα, ως μέλος της τριμελούς καλλιτεχνικής ομάδας D.A.ST. Arteam. The River of Life (2004), βίντεο-εγκατάσταση που αποτυπώνει τη ροή και τον ρυθμό των επτά σημαντικότερων ποταμών του πλανήτη. Cut – 7 Dividing Lines (2007), φωτογραφική εγκατάσταση που διερευνά γεωγραφικούς τόπους με πολιτικά ή θρησκευτικά σύνορα και διαιρέσεις. Το Upon the Earth Under the Clouds (2017), η μεγαλύτερη τοποειδική εγκατάστασή της στην Ελλάδα, σχεδιασμένη για το Παλαιό Ελαιουργείο και την αρχαία πόλη της Ελευσίνας, με κύρια υλικά το νερό, το χώμα και πάνω από χίλια χειροποίητα κεραμικά αγγεία.
Το πιο πρόσφατο έργο της, Water Traces – making the invisible visible, δημιουργήθηκε στο πλαίσιο καλλιτεχνικής φιλοξενίας (residency) στη Δυτική Αυστραλία. Πρόκειται για μια μεγάλης κλίμακας εγκατάσταση εμπνευσμένη από τα υπόγεια ρυάκια και κολπίσκους, τα οποία ρέουν αθέατα, σαν φλέβες κάτω από το «δέρμα» της γης.
Έχει συμμετάσχει σε σημαντικές διεθνείς διοργανώσεις και εκθέσεις, μεταξύ άλλων στην 48η Μπιενάλε της Βενετίας (Ιταλία, 1999), την 1η Μπιενάλε της Βαλένθια (Ισπανία, 2001), την ατομική έκθεση στο La Verrière – Fondation d’Entreprise Hermès (Βέλγιο, 2010), καθώς και στο Διεθνές Πολιτιστικό Πρόγραμμα της Κωνσταντινούπολης ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης (Τουρκία, 2010) και στο Διεθνές Φεστιβάλ της Αδελαΐδας Restless (Αυστραλία, 2012).
Το 2010 συνίδρυσε τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Vital Space, μια παγκόσμια, διεπιστημονική πλατφόρμα καλλιτεχνικής δημιουργίας που προσεγγίζει τα καίρια και επείγοντα ζητήματα της εποχής μέσω της τέχνης και των νέων μέσων.
Έχει τιμηθεί με το δεύτερο βραβείο στον Εθνικό Διαγωνισμό Δημόσιας Τέχνης για τη λεωφόρο του Διεθνούς Αεροδρομίου Όστιν-Μπέργκστρομ στο Τέξας (ΗΠΑ, 2014) για την πρόταση του έργου Airth–Gates, καθώς και με το Commission’s Panel Award στην 18η Μπιενάλε της Cerveira (Πορτογαλία, 2015) για τη βίντεο-εγκατάσταση The Globalising Wall.
