Όλες οι χώρες της ΕΕ θα πρέπει να σταματήσουν να αγοράζουν ρωσικά ορυκτά καύσιμα και υγροποιημένο φυσικό αέριο έως το 2027, αναφέρει η φιλόδοξη στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση όρισε το 2027 ως την προθεσμία μέχρι την οποία και τα 27 κράτη - μέλη, από τα περίκλειστα έως τα παράκτια, θα πρέπει να διακόψουν σταδιακά όλες τις εναπομείνασες αγορές ρωσικής ενέργειας, κυρίως τα πλοία μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) που συνεχίζουν να φτάνουν στις ακτές του μπλοκ παρά τον άγριο πόλεμο στην Ουκρανία.
Η διαδικασία θα πραγματοποιηθεί σταδιακά. Πρώτα, με την απαγόρευση των νέων και βραχυπρόθεσμων συμβολαίων μέχρι το τέλος του 2025. Σε ένα δεύτερο στάδιο, τα μακροπρόθεσμα συμβόλαια, τα οποία αντιπροσωπεύουν τα δύο τρίτα του ρωσικού φυσικού αερίου, θα τερματιστούν μέχρι το τέλος του 2027. Θα εισαχθούν επίσης περαιτέρω περιορισμοί για την πάταξη του σκιώδους στόλου που μεταφέρει κρυφά ρωσικό πετρέλαιο και τη διακοπή των εισαγωγών ρωσικού ουρανίου και άλλων πυρηνικών υλικών.
Κάθε κράτος - μέλος θα κληθεί να συντάξει ένα εθνικό σχέδιο που θα περιγράφει λεπτομερώς πώς σκοπεύει να αφαιρέσει το ρωσικό φυσικό αέριο, τα πυρηνικά και το πετρέλαιο από το ενεργειακό του μείγμα.
Όλα τα μέτρα περιλαμβάνονται σε μια συνολική στρατηγική που παρουσίασε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το απόγευμα της Τρίτης. Ο οδικός χάρτης, ο οποίος πρέπει να συγκεκριμενοποιηθεί σε νομοθετικά κείμενα πριν τεθεί σε ισχύ, αναμενόταν αρχικά τις πρώτες 100 ημέρες της νέας Επιτροπής, αλλά καθυστέρησε αρκετές φορές εν μέσω βαθιάς αβεβαιότητας σχετικά με την προσπάθεια του Ντόναλντ Τραμπ να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας.
Η συνέχιση των αγορών ρωσικής ενέργειας έχει τεθεί ως πιθανός όρος μιας μελλοντικής ειρηνευτικής συμφωνίας. Με τη στρατηγική τους, οι Βρυξέλλες αποκλείουν τώρα αυτή την αμφιλεγόμενη ιδέα και θεσμοθετούν τις απαραίτητες εγγυήσεις για να αφήσουν οριστικά στο παρελθόν τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα.
"Ακόμα και αν αύριο υπήρχε ειρήνη, δεν θα ήταν λογικό να εξαρτηθούμε ξανά από τα ρωσικά καύσιμα", δήλωσε ο Νταν Γιόργκενσεν, ο Ευρωπαίος επίτροπος Ενέργειας.
"Πρώτα απ' όλα, ο Πούτιν έχει δείξει ότι δεν τον πειράζει να οπλοποιήσει το φυσικό αέριο. Δεν πρέπει να ξαναβρεθούμε σε μια τέτοια ευάλωτη θέση. Και δεύτερον, δεν θέλουμε να γεμίσουμε το πολεμικό του σεντούκι και να στηρίξουμε την πολεμική του οικονομία, διότι ποιος ξέρει ποιες χώρες θα είναι οι επόμενες".
Η κατανάλωση ρωσικής ενέργειας βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής συζήτησης από την έναρξη της πλήρους εισβολής, όταν η ΕΕ αναγκάστηκε ξαφνικά να αναλογιστεί την εξάρτησή της από τη Μόσχα, ύψους πολλών δισεκατομμυρίων ευρώ. Ως αντίδραση, οι Βρυξέλλες ενέκριναν πρωτοφανή μέτρα για να διακόψουν τις εισαγωγές ρωσικού άνθρακα και θαλάσσιου πετρελαίου, αλλά το φυσικό αέριο, μια μεγάλη πηγή εσόδων για το Κρεμλίνο, παρέμεινε επιδεικτικά απαλλαγμένο από τις κυρώσεις.
Πέρυσι, το μπλοκ αγόρασε 31,62 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα (bcm) ρωσικού αερίου από αγωγούς και 20,05 bcm ρωσικού υγροποιημένου φυσικού αερίου, που αντιστοιχούν στο 19% της συνολικής κατανάλωσης αερίου. Εν τω μεταξύ, το ρωσικό αργό πετρέλαιο εξακολουθούσε να διακινείται μέσω του αγωγού Druzhba, ο οποίος έχει εξαιρεθεί από τις κυρώσεις λόγω των ουγγρικών πιέσεων.
Συνολικά, η ΕΕ εκτιμάται ότι δαπάνησε 23 δισ. ευρώ για ρωσικά ορυκτά καύσιμα το 2024, ποσό που υπερβαίνει τη στρατιωτική στήριξη που παρείχε στην Ουκρανία. Αυτή η ανισορροπία αποτελεί μακροχρόνια πηγή τριβής μεταξύ των κρατών - μελών, τα οποία, παρά τις συνεχείς εκκλήσεις του Κιέβου, δεν κατάφεραν ποτέ να συναινέσουν στην πλήρη κατάργηση της ρωσικής ενέργειας.
Νωρίτερα φέτος, δέκα χώρες της ΕΕ -η Τσεχία, η Δανία, η Εσθονία, η Φινλανδία, η Ιρλανδία, η Λετονία, η Λιθουανία, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Σουηδία- υπέγραψαν κοινή επιστολή με την οποία ζητούσαν την πλήρη απαγόρευση του ρωσικού φυσικού αερίου, συμπεριλαμβανομένων των εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου. "Η ικανότητα της Ρωσίας να συντηρεί τις πολεμικές της προσπάθειες είναι βαθιά συνυφασμένη με τα ενεργειακά της έσοδα", έγραψαν.
Αντίθετα, η Ουγγαρία και η Σλοβακία αντιτάχθηκαν στις κυρώσεις, υποστηρίζοντας ότι κάτι τέτοιο θα έθετε σε κίνδυνο τις εθνικές τους οικονομίες και την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ.
Οι δύο περίκλειστες χώρες αντέδρασαν οργισμένα όταν ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι αποφάσισε να καταγγείλει τη σύμβαση με τη Gazprom και να σταματήσει τη διέλευση του ρωσικού φυσικού αερίου από το έδαφος της χώρας του στο τέλος του 2024. "Δεν θα τους επιτρέψουμε να κερδίσουν επιπλέον δισεκατομμύρια από το αίμα μας", δήλωσε ο Ζελένσκι τον Δεκέμβριο.
Η Βουδαπέστη και η Μπρατισλάβα ζήτησαν από τις Βρυξέλλες να παρέμβουν, αλλά η Επιτροπή απέφυγε να επικρίνει την κίνηση του Ζελένσκι, δεδομένου ότι συνέβαλε στην επιτάχυνση της σταδιακής διακοπής.
Η διακοπή άφησε τον TurkStream, ο οποίος διασχίζει την Τουρκία προς τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη, ως τον μοναδικό αγωγό που μεταφέρει ενεργά ρωσικό αέριο στο μπλοκ. Οι ροές μέσω των αγωγών NordStream και Yamal-Europe σταμάτησαν τον πρώτο χρόνο του πολέμου.
"Οι απαγορεύσεις που αποτελούν μέρος του σχεδίου θα υιοθετηθούν με ειδική πλειοψηφία, σε αντίθεση με τις κυρώσεις, όπου χρειάζεται ομοφωνία", δήλωσε ο Γιόργκενσεν.
"Περιμένουμε από όλες τις χώρες, ακόμη και αν δεν συμφωνούν με την απόφαση, να τηρήσουν το νόμο".
Πολιτικός πονοκέφαλος
Ενώ οι αγορές ρωσικού αερίου από αγωγούς έχουν πέσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, τα πλοία που μεταφέρουν ρωσικό υγροποιημένο φυσικό αέριο εξακολουθούν να εισέρχονται στους τερματικούς σταθμούς του μπλοκ σε ακόμη υψηλότερες ποσότητες, χωρίς κανένα εμπόδιο, δημιουργώντας πολιτικό πονοκέφαλο για τις Βρυξέλλες.
Σύμφωνα με το Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (CREA), οι εισαγωγές ρωσικού LNG στην ΕΕ το 2024 αυξήθηκαν κατά 9% σε σύγκριση με το προηγούμενο έτος. Σχεδόν το 90% αυτών των αγορών έφτασε στη Γαλλία (7,7 δισ. κυβικά μέτρα), την Ισπανία (5,7 δισ. κυβικά μέτρα) και το Βέλγιο (5,1 δισ. κυβικά μέτρα).
"Η Ρωσία εξαρτάται σε τεράστιο βαθμό από την αγορά της ΕΕ για τις εξαγωγές φυσικού αερίου, παρέχοντας το 52% των εσόδων της από τις εξαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου", ανέφερε η CREA σε έκθεσή της τον Απρίλιο.
Η έλλειψη περιορισμών επέτρεψε στις ευρωπαϊκές εταιρείες να υπογράψουν ελεύθερα συμβάσεις με τους Ρώσους προμηθευτές, ορισμένες από τις οποίες διαρκούν έως το 2040.
Σύμφωνα με το σχέδιο της Επιτροπής, η απαγόρευση αγοράς ρωσικού φυσικού αερίου θα αρκεί για τις επιχειρήσεις της ΕΕ να δηλώσουν ανωτέρα βία -δηλαδή γεγονότα ή περιστάσεις που ξεφεύγουν από τον έλεγχο των υπογραφόντων- και να απεμπλακούν από τις νομικές δεσμεύσεις.
"Ως εκ τούτου, δεν μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνες. Αυτή είναι η σαφής αξιολόγηση των νομικών μας υπηρεσιών. Και ως εκ τούτου, πιστεύουμε επίσης ότι έχουμε ένα πολύ ανακουφιστικό μήνυμα προς τις εταιρείες που έχουν αυτές τις συμβάσεις", δήλωσε ο Γιόργκενσεν.
Η επιλογή αυτή, ωστόσο, κινδυνεύει να αμφισβητηθεί δικαστικά και μπορεί να οδηγήσει σε βαριές κυρώσεις για τους Ευρωπαίους. Οι ρωσικές συμβάσεις διέπονται γενικά από σαφώς καθορισμένους όρους "take-or-pay", που σημαίνει ότι οι αγοραστές είναι υποχρεωμένοι είτε να λάβουν τις συμφωνημένες παραδόσεις είτε να καταβάλουν οικονομική αποζημίωση για την άρνησή τους. Σύμφωνα με το Reuters, οι νομικές διαφορές μεταξύ επιχειρήσεων της ΕΕ και Ρώσων προμηθευτών ανέρχονται ήδη σε 18,5 δισ. ευρώ.
Η πιο αλεξίσφαιρη μέθοδος για την επίκληση ανωτέρας βίας και την αποφυγή αγωγών στα δικαστήρια θα ήταν η έγκριση κυρώσεων σε επίπεδο ΕΕ, λέει η Ελιζαμπέτα Κορνάγκο, ανώτερη ερευνήτρια στο Κέντρο Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης (CER), η οποία παραδέχθηκε ότι οι θέσεις της Ουγγαρίας και της Σλοβακίας το καθιστούν πρακτικά αδύνατο.
"Αυτός ο νέος οδικός χάρτης που παρουσιάζει σήμερα η Επιτροπή αναγνωρίζει αυτή τη δυσκολία, αλλά προσπαθεί να βρει νέους δρόμους για να επιτύχει τεχνικά τη σταδιακή κατάργηση των ρωσικών εισαγωγών ορυκτών καυσίμων, όπως η παροχή οδών διαφυγής από τα συμβόλαια σε ευρωπαϊκές εταιρείες", δήλωσε η Κορνάγκο στο Euronews.
"Αυτό δεν είναι χωρίς κινδύνους, καθώς θα μπορούσε να ακολουθήσει δαπανηρή διαιτησία για τις εταιρείες αυτές, αλλά είναι ένας δρόμος προς τα εμπρός και ένας τρόπος για να σηματοδοτηθεί ότι η ΕΕ (επιτέλους) παίρνει στα σοβαρά το θέμα της σταδιακής κατάργησης όλων των ρωσικών εισαγωγών ορυκτών καυσίμων".
Η παρουσίαση της Τρίτης έγινε εν μέσω εμπορικών διαπραγματεύσεων μεταξύ της Επιτροπής και του Λευκού Οίκου. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει διατυπώσει την ιδέα της αύξησης των πωλήσεων αμερικανικού υγροποιημένου φυσικού αερίου για την εξισορρόπηση του πλεονάσματος αγαθών με το μπλοκ.