Η ξηρασία δεν είναι απλώς ένα καιρικό φαινόμενο - μπορεί να είναι μια κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική κατάσταση έκτακτης ανάγκης, εξηγούν οι ειδικοί μετά από μια έρευνα-ορόσημο.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
"Κορίτσια που απομακρύνονται από το σχολείο και αναγκάζονται να παντρευτούν, νοσοκομεία που σκοτεινιάζουν και οικογένειες που σκάβουν τρύπες σε ξερές κοίτες ποταμών μόνο και μόνο για να βρουν μολυσμένο νερό - αυτά είναι σημάδια σοβαρής κρίσης", λέει η Paula Guastello, ερευνήτρια για τις επιπτώσεις της ξηρασίας στο Εθνικό Κέντρο Μετριασμού της Ξηρασίας των ΗΠΑ (NDMC).
Μαζί με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για την καταπολέμηση της ερημοποίησης (UNCCD), το αμερικανικό κέντρο μόλις ολοκλήρωσε την έρευνα για τις παγκόσμιες ξηρασίες μεταξύ 2023 και 2025. Διαπίστωσαν ότι ορισμένες από τις πιο εκτεταμένες και επιζήμιες ξηρασίες στην καταγεγραμμένη ιστορία έχουν πλήξει κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων ετών.
Η νέα τους έκθεση συγκεντρώνει πληροφορίες από εκατοντάδες κυβερνητικές, επιστημονικές πηγές και μέσα ενημέρωσης για να αναδείξει τις πιο οξείες εστίες ξηρασίας σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Μεσογείου.
Σύμφωνα με τα τελευταία επίσημα στοιχεία, περίπου το 35% της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου έπεσε κάτω από μια μορφή προειδοποίησης για ξηρασία στις αρχές Ιουνίου, μετά από μια θερμή άνοιξη ρεκόρ που οφείλεται στην κλιματική αλλαγή. Οι συνθήκες συναγερμού εντείνονται σε μεγάλες περιοχές της Ουκρανίας, σε ορισμένα τμήματα της Τουρκίας, καθώς και στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Πολωνία, την Κύπρο, την Ελλάδα και τα νοτιοανατολικά Βαλκάνια.
"Η ξηρασία είναι ένας σιωπηλός δολοφόνος. Σέρνεται, αποστραγγίζει πόρους και καταστρέφει ζωές σε αργή κίνηση. Τα σημάδια της είναι βαθιά", λέει ο εκτελεστικός γραμματέας της UNCCD Ibrahim Thiaw.
"Είναι εδώ, κλιμακώνεται και απαιτεί επείγουσα παγκόσμια συνεργασία. Όταν η ενέργεια, η τροφή και το νερό χάνονται ταυτόχρονα, οι κοινωνίες αρχίζουν να διαλύονται. Αυτή είναι η νέα κανονικότητα για την οποία πρέπει να είμαστε έτοιμοι".
Πού βρίσκονται οι εστίες ξηρασίας στην Ευρώπη;
Η Ισπανία, το Μαρόκο και η Τουρκία σηκώνουν το μεγαλύτερο βάρος της ξηρασίας στη Μεσόγειο, επιβεβαιώνει η έκθεση.
Η έλλειψη νερού έχει πλήξει σκληρά τους τομείς της γεωργίας και του τουρισμού της Ισπανίας τα τελευταία χρόνια. Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2023, δύο χρόνια ξηρασίας και καύσωνα ρεκόρ οδήγησαν σε μείωση της ελαιοκαλλιέργειας της Ισπανίας κατά 50%, με αποτέλεσμα οι τιμές του ελαιολάδου να διπλασιαστούν σε όλη τη χώρα.
Εν τω μεταξύ, στην Τουρκία, η ξηρασία επιτάχυνε την εξάντληση των υπόγειων υδάτων, προκαλώντας καταβόθρες που θέτουν σε κίνδυνο τους κατοίκους της περιοχής και τις υποδομές τους. Μειώνει επίσης μόνιμα την αποθηκευτική ικανότητα του υδροφόρου ορίζοντα.
"Οι μεσογειακές χώρες αποτελούν καναρίνια στο ανθρακωρυχείο για όλες τις σύγχρονες οικονομίες", λέει ο Δρ Μαρκ Σβόμποντα, συν-συγγραφέας της έκθεσης και διευθυντής του NDMC.
"Οι αγώνες που βιώνουν η Ισπανία, το Μαρόκο και η Τουρκία για την εξασφάλιση νερού, τροφίμων και ενέργειας κάτω από την επίμονη ξηρασία προσφέρουν μια πρόγευση του μέλλοντος του νερού κάτω από την ανεξέλεγκτη υπερθέρμανση του πλανήτη. Καμία χώρα, ανεξάρτητα από τον πλούτο ή την ικανότητα, δεν έχει την πολυτέλεια να εφησυχάζει".
Ο Δρ Σβόμποντα προσθέτει ότι, κάθε άλλο παρά πρόκειται για "μια περίοδο ξηρασίας": "Πρόκειται για μια παγκόσμια καταστροφή που κινείται αργά, τη χειρότερη που έχω δει ποτέ".
Γιατί η ξηρασία δεν είναι απλώς ένα καιρικό φαινόμενο
Δεδομένου του τρόπου με τον οποίο η ξηρασία επιτείνει τη φτώχεια, την πείνα και την ενεργειακή ανασφάλεια, οι πιο καταστροφικές εστίες βρίσκονται εκτός Ευρώπης, σε ορισμένες από τις φτωχότερες χώρες του κόσμου.
Σύμφωνα με την έκθεση, περισσότεροι από 90 εκατομμύρια άνθρωποι στην ανατολική και νότια Αφρική αντιμετωπίζουν οξεία πείνα, ενώ σε ορισμένες περιοχές παρατηρείται η χειρότερη ξηρασία που έχει καταγραφεί ποτέ.
Στη Σομαλία, η κυβέρνηση εκτιμά ότι 43.000 άνθρωποι πέθαναν μόνο το 2022 λόγω της πείνας που συνδέεται με την ξηρασία.
Η Ζάμπια υπέστη μια από τις χειρότερες ενεργειακές κρίσεις στον κόσμο τον Απρίλιο του 2024, καθώς ο ποταμός Ζαμβέζι έπεσε σε επίπεδα που είναι το 20% του μακροχρόνιου μέσου όρου του. Ο μεγαλύτερος υδροηλεκτρικός σταθμός της χώρας, το φράγμα Kariba, έπεσε στο 7% της παραγωγικής ικανότητας, προκαλώντας διακοπές ρεύματος έως και 21 ώρες την ημέρα, αναγκάζοντας νοσοκομεία, αρτοποιεία και εργοστάσια να κλείσουν.
"Η ξηρασία δεν είναι απλώς ένα καιρικό φαινόμενο - μπορεί να είναι μια κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική κατάσταση έκτακτης ανάγκης", τονίζει η συν-συγγραφέας της έκθεσης δρ Κέλι Χελμ Σμιθ, βοηθός διευθυντή του NDMC και ερευνήτρια για τις επιπτώσεις της ξηρασίας.
Στην Ανατολική Αφρική, οι αναγκαστικοί γάμοι παιδιών υπερδιπλασιάστηκαν, καθώς οι οικογένειες αναζητούσαν προίκες για να επιβιώσουν. Αν και παράνομοι στην Αιθιοπία, οι παιδικοί γάμοι υπερδιπλασιάστηκαν σε συχνότητα στις τέσσερις περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από την ξηρασία.
Στην άλλη άκρη του κόσμου, στον Αμαζόνιο, η ξηρασία ανέτρεψε τη ζωή των απομακρυσμένων ιθαγενών και των αγροτικών κοινοτήτων. Σε ορισμένες περιοχές, ο ποταμός έπεσε στη χαμηλότερη στάθμη που έχει καταγραφεί ποτέ, αφήνοντας τους κατοίκους αποκλεισμένους - συμπεριλαμβανομένων των γυναικών που γεννούσαν - και ολόκληρες πόλεις χωρίς πόσιμο νερό.
Είναι κοινό θέμα ότι η ξηρασία πλήττει δυσανάλογα τις γυναίκες και τα παιδιά.
"Οι μηχανισμοί αντιμετώπισης που είδαμε κατά τη διάρκεια αυτής της ξηρασίας έγιναν όλο και πιο απελπιστικοί", λέει ο Guastello.
Η κλιματική αλλαγή και το Ελ Νίνιο δημιουργούν "τέλεια καταιγίδα
Μεταξύ 2023 και 2024, ένα κλιματικό φαινόμενο Ελ Νίνιο ενίσχυσε τις ήδη σκληρές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, εξηγούν οι ερευνητές, προκαλώντας ξηρές συνθήκες σε σημαντικές γεωργικές και οικολογικές ζώνες.
"Αυτή ήταν μια τέλεια καταιγίδα", λέει ο συν-συγγραφέας της έκθεσης Δρ Σμιθ. "Το Ελ Νίνιο πρόσθεσε λάδι στη φωτιά της κλιματικής αλλαγής, επιτείνοντας τις επιπτώσεις για πολλές ευάλωτες κοινωνίες και οικοσυστήματα που ξεπέρασαν τα όριά τους".
Η έκθεση διατυπώνει διάφορες συστάσεις για την άμβλυνση των επιπτώσεων της ξηρασίας, μεταξύ των οποίων: ισχυρότερα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης για τη διάσωση ζωών, λύσεις που βασίζονται στη φύση, όπως η αποκατάσταση των λεκανών απορροής, ενεργειακές υποδομές εκτός δικτύου και προσαρμογή που ανταποκρίνεται στα φύλα.
"Τα έθνη του κόσμου έχουν τους πόρους και τη γνώση για να αποτρέψουν πολλά δεινά", προσθέτει ο Δρ Σμιθ. "Το ερώτημα είναι αν έχουμε τη βούληση".