Οι ειδικοί ανησυχούν ότι οι γατόπαρδοι μπορεί κάποια μέρα να βρεθούν στο χείλος της εξαφάνισης και να απαιτηθεί τεχνητή αναπαραγωγή για να σωθούν.
Εδώ και 35 χρόνια, η Αμερικανίδα ζωολόγος Λόρι Μάρκερ συλλέγει και αποθηκεύει δείγματα σε μια τράπεζα σπέρματος τσιτάχ στη Ναμίμπια, ελπίζοντας ότι οι ειδικοί στη διατήρηση δεν θα χρειαστεί ποτέ να τα χρησιμοποιήσουν.
Όμως ανησυχεί ότι το ταχύτερο χερσαίο ζώο του πλανήτη ίσως κάποια μέρα βρεθεί στο χείλος της εξαφάνισης και χρειαστεί τεχνητή αναπαραγωγή για να σωθεί.
Η Μάρκερ λέει ότι η τράπεζα σπέρματος στο Cheetah Conservation Fund που ίδρυσε στη νότια αφρικανική χώρα είναι ένας «παγωμένος ζωολογικός κήπος» τσιτάχ που χτίζει από το 1990. Θα χρησιμοποιούνταν στο χειρότερο δυνατό σενάριο για τα μεγάλα αιλουροειδή, των οποίων ο αριθμός έχει μειωθεί ανησυχητικά στην άγρια φύση τα τελευταία 50 χρόνια.
«Δεν κάνεις τίποτα με αυτό μέχρι να χρειαστεί», είπε στο Associated Press από το ερευνητικό της κέντρο κοντά στη ναμιβιανή πόλη Οτζιβαρόνγκο η Μάρκερ, μία από τις κορυφαίες ειδικούς στα τσιτάχ. «Και δεν θέλουμε ποτέ να φτάσουμε σε αυτό το σημείο».
Στην άγρια φύση απομένουν λιγότερα από 7.000 τσιτάχ, αριθμός αντίστοιχος με του μαύρου ρινόκερου που βρίσκεται σε κρίσιμο κίνδυνο. Υπάρχουν μόνο περίπου 33 πληθυσμοί τσιτάχ διάσπαρτοι κυρίως στην Αφρική, με τους περισσότερους να αριθμούν λιγότερα από 100 ζώα, σύμφωνα με τη Μάρκερ.
Γιατί τα τσιτάχ απειλούνται με εξαφάνιση;
Όπως τόσα είδη, οι κομψές γάτες που μπορούν να τρέξουν με ταχύτητα 112 χλμ./ώρα απειλούνται από την απώλεια ενδιαιτήματος, τις συγκρούσεις ανθρώπου-άγριας ζωής και το παράνομο εμπόριο ζώων. Οι ολοένα μικρότερες και απομονωμένες ομάδες τους σημαίνουν ότι συρρικνώνεται και το γονιδιακό τους απόθεμα, καθώς οι μικροί πληθυσμοί αναπαράγονται συνεχώς μεταξύ τους, με επιπτώσεις στα ποσοστά αναπαραγωγής.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο αριθμός των τσιτάχ στην άγρια φύση έχει μειωθεί κατά 80% τα τελευταία 50 χρόνια και έχουν εκτοπιστεί από το 90% της ιστορικής τους εξάπλωσης.
Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι τα τσιτάχ είχαν ήδη γλιτώσει οριακά την εξαφάνιση στο τέλος της τελευταίας Εποχής των Παγετώνων, πριν από 10.000-12.000 χρόνια, γεγονός που μείωσε αρχικά το γονιδιακό τους απόθεμα.
Η Μάρκερ είπε ότι η έλλειψη γενετικής ποικιλότητας, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι τα τσιτάχ εμφανίζουν ποσοστό 70-80% μη φυσιολογικών σπερματοζωαρίων, σημαίνει πως ίσως χρειαστούν βοήθεια στο μέλλον.
«Άρα, μια τράπεζα σπέρματος βγάζει απόλυτο νόημα, έτσι δεν είναι;» είπε η Μάρκερ.
Μια συνηθισμένη πρακτική στη διατήρηση
Η αποθήκευση σπέρματος δεν είναι κάτι μοναδικό για τα τσιτάχ στον κόσμο της άγριας ζωής. Είναι μια τακτική που οι ειδικοί στη διατήρηση έχουν αναπτύξει και για άλλα είδη, όπως ελέφαντες, ρινόκερους, αντιλόπες, άλλα μεγάλα αιλουροειδή, πτηνά και άλλα.
Η αξία της έρευνας στην αναπαραγωγή ζώων, λέει η Μάρκερ, φαίνεται στην απεγνωσμένη μάχη για να σωθεί από την εξαφάνιση ο βόρειος λευκός ρινόκερος.
Έχουν απομείνει μόλις δύο βόρειοι λευκοί ρινόκεροι, και οι δύο θηλυκοί, γεγονός που καθιστά το είδος λειτουργικά εξαφανισμένο, χωρίς καμία δυνατότητα φυσικής αναπαραγωγής. Η μόνη τους ελπίδα βρίσκεται στην τεχνητή αναπαραγωγή με σπέρμα βόρειου λευκού ρινόκερου που συλλέχθηκε και καταψύχθηκε πριν από χρόνια.
Επειδή και οι δύο εναπομείναντες βόρειοι λευκοί ρινόκεροι, μητέρα και κόρη, δεν μπορούν να κυοφορήσουν, οι επιστήμονες προσπάθησαν να εμφυτεύσουν έμβρυα βόρειου λευκού ρινόκερου σε παρένθετες του υποείδους του νότιου λευκού ρινόκερου. Οι παρένθετες δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν καμία κύηση, αλλά η ομάδα διατήρησης έχει δεσμευθεί να συνεχίσει την προσπάθεια να σώσει τους βόρειους λευκούς ρινόκερους κόντρα σε κάθε πιθανότητα.
Άλλες προσπάθειες γύρω από την τεχνητή αναπαραγωγή έχουν αποδώσει, μεταξύ των οποίων ένα πρόγραμμα που αναπαρήγαγε μαυροπόδικες νυφίτσες με τεχνητή αναπαραγωγή, αφού το είδος είχε περιοριστεί σε έναν μόνο άγριο πληθυσμό στο Ουαϊόμινγκ στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Ύστατη λύση για ένα είδος που απειλείται με εξαφάνιση
Η Μάρκερ δεν κυνηγά τα τσιτάχ για να συλλέξει σπέρμα, αλλά παίρνει δείγματα ευκαιριακά. Στη Ναμίμπια, τα τσιτάχ κινδυνεύουν κυρίως από κτηνοτρόφους που τα θεωρούν απειλή για τα κοπάδια τους, πράγμα που σημαίνει ότι η ομάδα της Μάρκερ καλείται για ζώα που έχουν τραυματιστεί ή συλληφθεί και συλλέγει δείγματα ενώ τα περιθάλπει και τα απελευθερώνει.
Δείγματα σπέρματος μπορούν επίσης να ληφθούν από νεκρά τσιτάχ.
«Κάθε τσιτάχ είναι στην πραγματικότητα ένας μοναδικός συνδυασμός ενός πολύ μικρού αριθμού γονιδίων. Θα προσπαθήσουμε να αποθηκεύσουμε δείγματα από όσο το δυνατόν περισσότερα ζώα», είπε η Μάρκερ.
Τα δείγματα από περίπου 400 τσιτάχ, και ο αριθμός αυξάνεται, φυλάσσονται πλέον σε εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες σε υγρό άζωτο, στο εργαστήριο του Cheetah Conservation Fund. Η έρευνα της Μάρκερ δεν περιλαμβάνει καμία τεχνητή γονιμοποίηση, καθώς η αναπαραγωγή άγριων ζώων σε αιχμαλωσία δεν επιτρέπεται στη Ναμίμπια.
Αν τα τσιτάχ απειληθούν ξανά με εξαφάνιση, το πρώτο εφεδρικό απόθεμα θα είναι τα περίπου 1.800 ζώα που ζουν σε ζωολογικούς κήπους και άλλα περιβάλλοντα αιχμαλωσίας. Όμως, λέει η Μάρκερ, τα τσιτάχ δεν αναπαράγονται καλά σε αιχμαλωσία και η τράπεζα σπέρματος ίσως αποτελέσει, όπως στην περίπτωση των βόρειων λευκών ρινόκερων, την ύστατη λύση.
Χωρίς αυτήν, «δεν θα έχουμε πολλές πιθανότητες», είπε η Μάρκερ.