Υπερτροπικό κλίμα δεν έχει επικρατήσει στη Γη εδώ και τουλάχιστον 10 εκατομμύρια χρόνια.
Το τροπικό δάσος του Αμαζονίου μπορεί να εξελίσσεται προς ένα κλίμα που δεν έχει εμφανιστεί στη Γη επί δεκάδες εκατομμύρια χρόνια.
Σε μελέτη που δημοσιεύτηκε αυτή την εβδομάδα στο Nature, επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η περιοχή πλησιάζει αυτό που αποκαλούν «υπερτροπικό» κλίμα, μια θερμότερη, ξηρότερη και πιο ασταθή κατάσταση που θα μπορούσε να προκαλέσει μαζικούς θανάτους δέντρων και να αποδυναμώσει έναν από τους σημαντικότερους απορροφητές άνθρακα του πλανήτη.
Οι συγγραφείς της μελέτης προειδοποιούν ότι, χωρίς απότομες μειώσεις στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, ο Αμαζόνιος θα μπορούσε να βιώνει έως και 150 ημέρες «θερμής ξηρασίας» κατ’ έτος (περίοδοι έντονης ξηρότητας που επιδεινώνονται από ακραία ζέστη) μέχρι το 2100.
Αυτό περιλαμβάνει ακόμη και τους μήνες που αντιστοιχούν στην κορύφωση της υγρής περιόδου, όπως ο Μάρτιος, ο Απρίλιος και ο Μάιος, όταν σήμερα τέτοια ακραία φαινόμενα είναι σχεδόν ανήκουστα.
«Όταν συμβαίνουν αυτές οι θερμές ξηρασίες, αυτό είναι το κλίμα που συνδέουμε με ένα υπερτροπικό δάσος», είπε ο κύριος συγγραφέας της μελέτης, Τζεφ Τσέιμπερς, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ, σε μια δήλωση. «Ξεπερνά τα όρια αυτού που θεωρούμε σήμερα τροπικό δάσος.»
Πώς οι επιστήμονες εντόπισαν το όριο αντοχής του Αμαζονίου
Με επικεφαλής ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Μπέρκλεϊ, η μελέτη βασίζεται σε περισσότερα από 30 χρόνια δεδομένων θερμοκρασίας, υγρασίας, εδαφικής υγρασίας και έντασης φωτός από ερευνητικά τεμάχια βόρεια της Μανάους, στην κεντρική Βραζιλία.
Αισθητήρες εγκατεστημένοι στους κορμούς των δέντρων επέτρεψαν στην ομάδα να παρατηρήσει πώς αντιδρούν τα δέντρα στην αυξανόμενη ζέστη και τη μειούμενη υγρασία. Κατά τη διάρκεια πρόσφατων, υποκινούμενων από το Ελ Νίνιο, ξηρασιών, οι ερευνητές εντόπισαν δύο βασικά σημεία καταπόνησης.
Όταν η εδαφική υγρασία έπεσε περίπου στο ένα τρίτο των φυσιολογικών επιπέδων, πολλά δέντρα έκλεισαν τα στόματα των φύλλων τους για να εξοικονομήσουν νερό. Αυτό έκοψε την ικανότητά τους να απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα, το οποίο χρειάζονται για να χτίζουν και να επιδιορθώνουν τους ιστούς τους.
Η παρατεταμένη ζέστη στη συνέχεια προκάλεσε τη δημιουργία φυσαλίδων στους φυτικούς χυμούς, διαταράσσοντας τη μεταφορά νερού, σε μια διαδικασία που οι ερευνητές παρομοίασαν με εμβολή (μια αιφνίδια απόφραξη αγγείου που μπορεί να οδηγήσει σε εγκεφαλικό).
Τα είδη ταχείας ανάπτυξης με χαμηλή πυκνότητα ξύλου ήταν ιδιαίτερα ευάλωτα, πεθαίνοντας σε μεγαλύτερους αριθμούς από τα δέντρα με υψηλή πυκνότητα ξύλου, σύμφωνα με τους ερευνητές.
«Αυτό σημαίνει ότι τα δευτερογενή δάση μπορεί να είναι πιο ευάλωτα… επειδή τα δευτερογενή δάση έχουν μεγαλύτερο ποσοστό τέτοιων δέντρων», είπε ο Τσέιμπερς. Πρόκειται για δάση που έχουν αναγεννηθεί φυσικά έπειτα από ζημιές που προκλήθηκαν από ανθρώπινες δραστηριότητες ή φυσικά φαινόμενα.
Οι ερευνητές βρήκαν τα ίδια προειδοποιητικά σημάδια σε πολλαπλές τοποθεσίες και ξηρασίες. Αυτό σημαίνει ότι ο Αμαζόνιος πιθανότατα αντιδρά στη ζέστη και την ξηρότητα με παρόμοιο και προβλέψιμο τρόπο.
Παρότι η ετήσια θνησιμότητα των δέντρων στον Αμαζόνιο είναι σήμερα λίγο πάνω από 1%, οι ερευνητές εκτιμούν ότι θα μπορούσε να αυξηθεί περίπου στο 1,55% έως το 2100. Αν και μοιάζει μικρή μεταβολή, μια αύξηση μόλις μισής ποσοστιαίας μονάδας σε ένα δάσος στο μέγεθος του Αμαζονίου αντιστοιχεί σε τεράστιο αριθμό χαμένων δέντρων, πρόσθεσε ο Τσέιμπερς.
Τι είναι το «υπερτροπικό» κλίμα και γιατί έχει σημασία;
Οι συγγραφείς ορίζουν τις υπερτροπικές ζώνες ως περιοχές θερμότερεςαπό το 99% των ιστορικών τροπικών κλιμάτων και με πολύ συχνότερες και εντονότερες ξηρασίες.
Ένα τέτοιο κλίμα δεν έχει αντίστοιχο στη σύγχρονη ιστορία, λένε. Βρισκόταν μόνο στις τροπικές ζώνες όταν η Γη ήταν πολύ θερμότερη, πριν από 10 έως 40 εκατομμύρια χρόνια.
Σε αντίθεση με τις σημερινές τροπικές ζώνες, όπου οι θερμοκρασίες παραμένουν σχετικά σταθερές και οι κύκλοι βροχοπτώσεων στηρίζουν πυκνή βλάστηση όλο τον χρόνο, ένα υπερτροπικό κλίμα θα έφερνε ακραία ζέστη, παρατεταμένες ξηρές περιόδους και πιθανότητα ισχυρών καταιγίδων.
Η αλλαγή αυτή θα μπορούσε να έχει ολέθριες συνέπειες που θα γίνονταν αισθητές πολύ πέρα από τον Αμαζόνιο.
Τα τροπικά δάση απορροφούν περισσότερο από τον άνθρακα που εκλύουμε από κάθε άλλο οικοσύστημα. Όταν όμως βρίσκονται υπό πίεση, απορροφούν πολύ λιγότερο (σε ιδιαίτερα ξηρά χρόνια, ο Αμαζόνιος έχει ακόμη και απελευθερώσει περισσότερο άνθρακα από ό,τι απορρόφησε), σημείωσαν οι συγγραφείς.
Καθώς οι παγκόσμιες θερμοκρασίες συνεχίζουν να αυξάνονται, οποιαδήποτε μείωση στην ικανότητα του Αμαζονίου να αποθηκεύει άνθρακα θα μπορούσε να επιταχύνει τη θέρμανση σε όλο τον κόσμο. Μάλιστα, μπορεί και να συμβάλει σε αυτήν. Τα τελευταία χρόνια, τμήματα ορισμένων τροπικών δασών έχουν υποστεί σφοδρές περιόδους πυρκαγιών που τροφοδοτήθηκαν από ζέστη και ξηρασία, οδηγώντας τα στην απελευθέρωση μεγάλων ποσοτήτων άνθρακα και σε πρόσθετη πίεση στα οικοσυστήματά τους.
Ό,τι συμβαίνει στον Αμαζόνιο θα μπορούσε εύκολα να επηρεάσει και άλλα δάση. Οι συγγραφείς ξεκαθαρίζουν ότι τα τροπικά δάση στη δυτική Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία ενδέχεται να αντιμετωπίσουν παρόμοιους κινδύνους καθώς οι θερμοκρασίες αυξάνονται, ανάλογα με την ταχύτητα και την κλίμακα της μείωσης των εκπομπών.
«Όλα εξαρτώνται από το τι θα κάνουμε», είπε ο Τσέιμπερς.
«Αν απλώς εκπέμπουμε αέρια του θερμοκηπίου όσο θέλουμε, χωρίς κανέναν έλεγχο, τότε θα δημιουργήσουμε αυτό το υπερτροπικό κλίμα νωρίτερα.»