Η απουσία του Βλαντίμιρ Πούτιν και το ξεκαθάρισμα του Βολοντίμιρ Ζελένσκι - που βρίσκεται στην Άγκυρα - ότι θα έχει επαφές μόνο με τον Ρώσο ομόλογό του δεν συμβάλουν στην δημιουργία ελπίδων για κάτι ουσιαστικό από τις νέες ειρηνευτικές συνομιλίες.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Στην Κωνσταντινούπολη και με χαμηλές προσδοκίες στρέφονται πλέον τα μάτια της διεθνούς κοινότητας, καθώς αναζητείται η φόρμουλα με την οποία η πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία - πλέον στον τέταρτό της χρόνο - θα λάβει τέλος.
Την Πέμπτη, ο Βλαντίμιρ Πούτιν πρότεινε την επανέναρξη απευθείας συνομιλιών με την Ουκρανία στην τουρκική πόλη που αποτελεί τη γέφυρα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι να προ(σ)καλεί τον ηγέτη του Κρεμλίνου σε ένα διά ζώσης τετ α τετ.
Το τι θα γίνει τελικά παραμένει ασαφές. Το Κρεμλίνο ανέφερε ότι η ρωσική αντιπροσωπεία στις συνομιλίες θα έχει ως επικεφαλής τον σύμβουλο του Πούτιν Βλαντίμιρ Μεντίνσκι και θα περιλαμβάνει άλλους τρεις αξιωματούχους. Ο σύμβουλος του Ουκρανού προέδρου Μιχαΐλο Ποντολιάκ δήλωσε ότι ο Ζελένσκι θα συνομιλήσει μόνο με τον Ρώσο ομόλογό του. Όπως είπε ο Ουκρανός πρόεδρος την Τρίτη, «αν ο Πούτιν δεν έρθει και παίζει παιχνίδια, αυτό θα είναι το τελικό σήμα πως δεν θέλει το τέλος του πολέμου». Η εκπρόσωπος του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα, πάντως, ξεκαθάρισε πως η ρωσική αντιπροσωπεία είναι έτοιμη για σοβαρή δουλειά.
Το Σάββατο, ο Ζελένσκι υποδέχθηκε τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, τον Βρετανό πρωθυπουργό Κιρ Στάρμερ, τον Γερμανό καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς και τον Πολωνό πρωθυπουργό Ντόναλντ Τουσκ σε μια συνάντηση που συμβόλιζε την ενότητα μεταξύ των συμμάχων του Κιέβου. Αποτέλεσμα της συνάντησης ήταν η έκδοση ενός κοινού μηνύματος για εκεχειρία 30 ημερών στην Ουκρανία, αρχής γενομένης από την Δευτέρα.
Το σχέδιο στηρίχθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος στην διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας είχε υποσχεθεί να τερματίσει τον πόλεμο σύντομα. Οι ηγέτες τόνισαν πως, αν ο Πούτιν δεν αποδεχθεί την πρόταση, θα επιβάλουν σκληρότερες κυρώσεις.
Παρ' όλα αυτά, μιλώντας σε ΜΜΕ την Κυριακή, ο Ρώσος πρόεδρος απέρριψε την πρόταση και αντιπρότεινε την επανέναρξη των απευθείας συνομιλιών με την Ουκρανία στην Κωνσταντινούπολη «χωρίς προαπαιτούμενα». Δεν διευκρίνισε αν στις συνομιλίες θα εμπλεκόταν προσωπικά ο ίδιος με τον Ουκρανό ομόλογό του ή αν θα συμμετείχαν πιο χαμηλόβαθμοι αξιωματούχοι.
Η απάντηση του Ζελένσκι ήταν να επιμείνει στο αίτημα περί κατάπαυσης του πυρός, λέγοντας ότι θα μεταβεί στην Τουρκία και προκαλώντας τον Πούτιν να κάνει το ίδιο: «Θα περιμένω τον Πούτιν την Πέμπτη. Ελπίζω ότι αυτή τη φορά οι Ρώσοι δεν θα αναζητήσουν δικαιολογίες».
Ποιος πάει στην Κωνσταντινούπολη και γιατί
Το βράδυ της Τετάρτης το Κρεμλίνο ανακοίνωσε ότι ο σύμβουλος του Πούτιν Βλαντίμιρ Μεντίνσκι θα είναι ο επικεφαλής της ρωσικής αντιπροσωπείας, στην οποία περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων οι υφυπουργοί Άμυνας Αλεξάντερ Φομίν και Εξωτερικών Μιχαήλ Γκαλούζιν και ο διευθυντής της ρωσικής στρατιωτικής υπηρεσίας πληροφοριών GRU Ιγκόρ Κοστιούκοφ.
Ο Μεντίνσκι, ο οποίος έχει γεννηθεί στην Ουκρανία όταν η χώρα ήταν κομμάτι της Σοβιετικής Ένωσης, ήταν επικεφαλής της ρωσικής αντιπροσωπείας στις ειρηνευτικές συνομιλίες που έλαβαν χώρα στην Λευκορωσία και στην Τουρκία κατά τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου το 2022.
Ο κατάλογος της ρωσικής αντιπροσωπείας έγινε γνωστός αργά το βράδυ της Τετάρτης και σε αυτόν δεν περιλαμβανόταν το όνομα του Πούτιν.
Τον Μάρτιο η κυβέρνηση Τραμπ ξεκίνησε ξεχωριστές συνομιλίες με την Ρωσία και την Ουκρανία στην Σαουδική Αραβία. Έκτοτε όμως η Ουάσινγκτον έχει αφήσει να εννοηθεί ότι θα αποχωρήσει από την διαδικασία αν δεν υπάρξει απτή πρόοδος. Ο Τραμπ δήλωσε την Δευτέρα αισιόδοξος για τις συνομιλίες σε μια στροφή 180 μοιρών έναντι της επεισοδιακής του συνάντησης με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι στις 28 Φεβρουαρίου. Ο Αμερικανός πρόεδρος προσέθεσε ότι «σκέφτεται να πετάξει» (στην Κωνσταντινούπολη) μετά την επίσκεψή του στο Κατάρ και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, όμως αργότερα είπε πως στην Τουρκία για τις συνομιλίες θα βρεθούν ο υπουργός Εξωτερικών Μάρκο Ρούμπιο και άλλοι Αμερικανοί αξιωματούχοι.
«Σκεφτόμουν να πάω, αλλά είναι πολύ δύσκολο (…) Αν συμβεί κάτι, θα πάω την Παρασκευή, εφ' όσον είναι πρόσφορο», επεσήμανε ο Τραμπ από το Κατάρ, δεύτερο σταθμό της περιοδείας του στις χώρες του Κόλπου. «Αλλά έχουμε ανθρώπους αυτή τη στιγμή που διαπραγματεύονται. Απλώς ελπίζω η Ρωσία και η Ουκρανία να μπορέσουν να κάνουν κάτι. Πρέπει να σταματήσει», πρόσθεσε ο Αμερικανός πρόεδρος.
«Πρέπει να γίνει πολλή δουλειά. Παραμένουμε δεσμευμένοι σε αυτόν τον δρόμο. Προφανώς, όπως όλοι, ανυπομονούμε, θέλουμε να γίνει, αλλά είναι δύσκολο (...) ελπίζουμε ότι θα σημειωθούν σύντομα πρόοδοι», επεσήμανε από την πλευρά του ο Ρούμπιο, ο οποίος την Πέμπτη βρίσκεται στην Αττάλεια για την σύνοδο των υπουργών Εξωτερικών των χωρών του ΝΑΤΟ.
Εξάλλου ο Ρούμπιο πρόσθεσε ότι ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ είναι ανοικτός σε οποιονδήποτε μηχανισμό που θα έχει ως αποτέλεσμα μια δίκαιη ειρήνη στον πόλεμο στην Ουκρανία, ενώ τόνισε ότι δεν υπάρχει στρατιωτική λύση στη σύγκρουση.
«Η μπάλα βρίσκεται ξεκάθαρα στην πλευρά της Ρωσίας», δήλωσε ο γενικός γραμματέας της Συμμαχίας Μαρκ Ρούτε κατά την άφιξη του στην σύνοδο, εξηγώντας ότι τώρα «εναπόκειται στους Ρώσους να φροντίσουν να κάνουν τα επόμενα απαραίτητα βήματα».
«Παραμένω συγκρατημένα αισιόδοξος και πιστεύω ότι, αν οι Ρώσοι είναι έτοιμοι να παίξουν το παιχνίδι, και όχι μόνο οι Ουκρανοί, (...) θα μπορούσαν να σημειωθούν πρόοδοι τις επόμενες δύο εβδομάδες», σημείωσε.
Την Τρίτη, ο Ποντολιάκ είπε σε Ρώσο εξόριστο δημοσιογράφο στο YouTube ότι ο Ζελένσκι δεν πρόκειται να συναντήσει κανέναν Ρώσο αξιωματούχο πέραν του Πούτιν, προσθέτοντας ότι «πάντα υπάρχουν άνθρωποι» στην συνοδεία του Ζελένσκι που μπορούν «να διεξάγουν συγκεκριμένες διαπραγματεύσεις σε ομόβαθμο επίπεδο» με τους Ρώσους και αμφισβητώντας το νόημα μιας συνάντησης χαμηλότερου επιπέδου. «Αναμφίβολα, τόνισε, μόνο ο Πούτιν μπορεί να λάβει την απόφαση για να συνεχιστεί ή να σταματήσει ο πόλεμος».
Την Τρίτη, ο Ζελένσκι δήλωσε πως θα συναντηθεί με τον Τούρκο ομόλογό του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Άγκυρα και θα περιμένει στην τουρκική πρωτεύουσα. Αν ο Ρώσος ηγέτης επιλέξει την Κωνσταντινούπολη για την συνάντηση, είπε ο Ζελένσκι, τότε εκείνος και ο Ερντογάν θα μεταβούν εκεί. Προσέθεσε δε πως, αν ο Πούτιν δεν εμφανιστεί, οι Ευρωπαίοι και Αμερικανοί ηγέτες οφείλουν να επιβάλουν επιπλέον κυρώσεις κατά της Ρωσίας.
Το προηγούμενο του 2022
Για το Κρεμλίνο, οι συνομιλίες της Πέμπτης είναι μια επανέναρξη των ειρηνευτικών συνομιλιών που διεξήχθησαν επίσης στην Κωνσταντινούπολη το 2022, στις αρχές του πολέμου, που όμως γρήγορα κατέρρευσαν. Η Μόσχα είχε τότε κατηγορήσει την Δύση και την Ουκρανία, λέγοντας ότι επιθυμούν την συνέχιση των μαχών, ενώ το Κίεβο είχε πει ότι οι απαιτήσεις των Ρώσων συνιστούσαν μάλλον τελεσίγραφο παρά κάτι στο οποίο οι δύο πλευρές μπορούσαν να συμφωνήσουν.
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι είχε πει ότι οι απαιτήσεις της ρωσικής πλευράς περιελάμβαναν την αναγνώριση από την Ουκρανία του ρωσικού ελέγχου στην περιοχή του Ντονμπάς, συνταγματικές τροποποιήσεις περί ουδετερότητας, σημαντική μείωση στις ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας και την παράδοση των όπλων μεγάλου βεληνεκούς. «Δεν υπήρξαν ποτέ διαπραγματεύσεις. Επρόκειτο για ένα τελεσίγραφο από έναν φονιά», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά.
Ο Ρώσος πρόεδρος κατηγόρησε το Κίεβο ότι εκτροχίασε μια ειρηνευτική συμφωνία στην οποία υπήρχε κατ' αρχήν συναίνεση και περιελάμβανε ρήτρες για την ουδετερότητα της Ουκρανίας, την απαγόρευση των πυρηνικών και το κατά πόσο θα μειώνονταν οι ένοπλές της δυνάμεις. «Οι αρχές του Κιέβου (...) τα πέταξαν όλα στα σκουπίδια. Το απέρριψαν», είχε δηλώσει ο Πούτιν το 2023.
Επανειλημμένα το Κρεμλίνο έχει πει πως «οι συμφωνίες της Κωνσταντινούπολης» θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως βάση για περαιτέρω ειρηνευτικές συνομιλίες. Μετά την παράνομη προσάρτηση από την Μόσχα των ουκρανικών περιφερειών του Ντονέτσκ, του Λουγκάνσκ, της Χερσώνας και της Ζαπορίζιας το 2022, η ρωσική πλευρά άρχισε να καλεί την ουκρανική να παραδεχθεί «την πραγματικότητα επί του εδάφους».
Οι απαιτήσεις των δύο πλευρών
Πέρυσι ο Πούτιν απαίτησε η Ουκρανία να παραχωρήσει αυτές τις τέσσερις περιοχές, τις οποίες η Ρωσία δεν ελέγχει πλήρως. Απαιτεί επίσης η Ουκρανία να αναγνωρίσει ως ρωσική την Χερσόνησο της Κριμαίας, την οποία η Ρωσία προσάρτησε επίσης παράνομα το 2014, να ανακαλέσει την επιθυμία της για ένταξη στο ΝΑΤΟ, να μειώσει δραστικά τις ένοπλες δυνάμεις της, όπως και να αρθούν οι δυτικές κυρώσεις που επιβλήθηκαν στην Ρωσία μετά την εισβολή.
Από πλευράς του, το Κίεβο αρνείται την οποιαδήποτε εδαφική παραχώρηση και θέλει στιβαρές εγγυήσεις ασφαλείας έναντι ενδεχόμενης μελλοντικής ρωσικής επιθετικότητας.
Ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος από την ανάληψη των καθηκόντων του και μετά έχει επιδοθεί σε μια ευρεία διπλωματική προσπάθεια για την λήξη του πολέμου, έχει πει ότι η Κριμαία «θα παραμείνει στην Ρωσία», όπως και ότι είναι μάλλον απίθανο η Ουκρανία να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ.
Οι εξελίξεις στα θέατρα των μαχών
Τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρωσία ετοιμάζονται για μάχες υπό υψηλές θερμοκρασίες, καθώς ο μεταξύ τους πόλεμος - ο οποίος έχει εξελιχθεί πλέον σε πόλεμο φθοράς - έχει κοστίσει τις ζωές δεκάδων χιλιάδων στρατιωτών εκατέρωθεν σε ένα μέτωπο 1.000 χιλιομέτρων.
Το Ινστιτούτο για τη Μελέτη του Πολέμου επισημαίνει πως η Ρωσία «ανανεώνει γρήγορα τις μονάδες της στο μέτωπο με νεοκαταταγέντες, ώστε να διατηρήσει το πάνω χέρι στο πεδίο της μάχης».
Από το 2024 και μετά, τα ρωσικά στρατεύματα έχουν σημειώσει αργά, αλλά σταθερά κέρδη σε αρκετά τμήματα του μετώπου.
Τον περασμένο μήνα, οι ρωσικές δυνάμεις ανακοίνωσαν ότι ανέκτησαν πλήρως τα κομμάτια της ρωσικής μεθοριακής περιφέρειας του Κουρσκ, τα οποία κατέλαβαν οι δυνάμεις του Κιέβου σε μια αιφνιδιαστική εισβολή τον Αύγουστο του 2024. Το Κίεβο διέψευσε τους ισχυρισμούς, όμως είναι γεγονός ότι χάνει σταθερά έδαφος εκεί, καθώς η Μόσχα με την βοήθεια στρατιωτών από την Βόρεια Κορέα εκδιώκει τους Ουκρανούς από το Κουρσκ αποσκοπώντας στο να αφήσει την Ουκρανία χωρίς καμία διαπραγματευτική λαβή.
Οι προσπάθειες που έγιναν για μια έστω μερική κατάπαυση του πυρός στέφθηκαν από αποτυχία. Η Ρωσία απέρριψε την πρόταση για άνευ όρων ανακωχή 30 ημερών και αντ' αυτής κήρυξε δύο βραχυπρόθεσμες μονομερείς εκεχειρίες για εορταστικούς λόγους κατά τους περασμένους δύο μήνες. Και στις δύο περιπτώσεις, Κίεβο και Μόσχα αλληλοκατηγορήθηκαν ότι παραβίασαν την κατάπαυση του πυρός.
Τον Μάρτιο, Ρωσία και Ουκρανία δεσμεύθηκαν - με διαμεσολάβηση των ΗΠΑ - για 30 ημέρες να μην επιτίθενται εναντίον ενεργειακών υποδομών. Αμφότερες οι πλευρές αντάλλαξαν αντεγκλήσεις για μαζικές παραβιάσεις της απόφασης, μέχρι που η προθεσμία των τριάντα ημερών παρήλθε.