«Ο Ήχος του Κιότο»: Ο Μάριος Ιωάννου Ηλία συνθέτει το μουσικό πορτρέτο της πόλης

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Κιότο. Η πολιτιστική πρωτεύουσα της Ιαπωνίας. Μια πόλη γεμάτη ήχους, παραδόσεις κι απόκοσμα μυστικά. Αυτά τα στοιχεία ανέλαβε να φωτίσει με τον δικό του τρόπο ο συνθέτης Μάριος Ιωάννου Ηλία, κατόπιν της ανάθεσης που του έγινε από το Τμήμα Πολιτιστικών Υποθέσεων της κυβέρνησης της Ιαπωνίας, σε συνεργασία με την πόλη και το Κέντρο Τεχνών του Κιότο, στα τέλη του 2017. Αφορμή για την ανάθεση, αποτέλεσε η αντίστοιχη παραγωγή που έκανε πριν λίγα χρόνια για το Βλαδιβοστόκ, η οποία γνώρισε μεγάλη επιτυχία.

Δημιούργησε λοιπόν τον «Ήχο του Κιότο», τη μουσική ταυτότητα, το πορτραίτο της πόλης που είναι συνυφασμένη με την πλούσια ιαπωνική παράδοση. Μέσω των ήχων και των εικόνων, πέτυχε να φέρει κοντά τοποθεσίες, πρόσωπα και ιστορίες του Κιότο. Συνέθεσε ένα μαγευτικό πολύτοπο της πόλης, αποτυπώνοντας το πληθωρικό μωσαϊκό της, ανακαλύπτοντας και ο ίδιος για πρώτη φορά, μετά από μεγάλη έρευνα, την ιαπωνική κουλτούρα.

Ο «Ήχος του Κιότο» περιλαμβάνει 18 συνθέσεις μουσικής και εικόνες. Για την υλοποίησή του συμπράττουν 43 φορείς, 18 μουσικά σύνολα και έχουν ηχογραφηθεί συνολικά 1650 ήχοι. Με αυτή την εξαιρετική αφορμή, μιλήσαμε τον Κύπριο μουσικοσυνθέτη.

-Ποιο είναι το concept που υπάρχει πίσω από τη σειρά μουσικών έργων για τον ήχο των πόλεων;

Όλο το σκεπτικό στηρίζεται σε μια προσωπική μου θεώρηση για το πώς ενεργοποιείται μια ολόκληρη πόλη, πώς ενσωματώνεται η πολιτιστική της κληρονομιά, η κουλτούρα και ο πλούτος της. Η προσέγγιση του ήχου, ώστε να δημιουργηθεί μια ταυτότητα σε μια νέα διάσταση, μέσω της προσωπικής μου τοποθέτησης, που είναι ουδέτερη, είναι πολύ σημαντικό στοιχείο. Παρουσιάζω, κατά την άποψή μου και κατά την άποψη των κριτικών, τη συγκεκριμένη πόλη, την τοποθεσία ως ένα «γυμνό πορτρέτο». Μέσω του ήχου και της εικόνας, η οποία φέρνει κοντά τις διάφορες τοποθεσίες που λαμβάνουν χώρα τα μουσικά γεγονότα, δημιουργείται ένα μαγευτικό πολύτοπο της πόλης του Κιότο. Άρα η ταινία είναι αναπόσπαστο μέρος του υλικού για την υλοποίηση της μουσικής ιδέας.

-Πώς ξεκινήσατε αυτή τη σειρά μουσικών έργων;

Η αφετηρία αυτής της σειράς, του συγκεκριμένου σκεπτικού βρίσκεται στο 2003. Στηρίζεται σε μια θεωρία που συνεχίζω να εξελίσσω έκτοτε. Είναι η θεωρία της πολυμεσότητας, η οποία πάει πίσω μέχρι την Ποιητική του Αριστοτέλη, το «κοινόν εστίν», το sensorium commune στα λατινικά. Υπάρχει όμως μια βασική διαφορά. Ο Αριστοτέλης αναφέρεται στις αισθήσεις, ενώ εγώ αναφέρομαι στην αισθητική. Οι διάφορες μορφές τέχνης ή τα εξωγενή μουσικά στοιχεία είναι αναγκαία, ώστε να υλοποιείται μια μουσική ιδέα. Ο κινηματογράφος στηρίζεται σε μια αλληλουχία και μια εναλλαγή εικόνων. Αντίστοιχα, μια μελωδία δημιουργείται από μια νότα μετά την άλλη σε ρυθμικές αξίες. Αν λοιπόν μια νότα είναι ένα συγκεκριμένο γεγονός ή ένα συγκεκριμένο μουσικό έργο, τότε η μελωδία, το πεντάγραμμο είναι το μέσο του κινηματογράφου.

-Πώς κινηθήκατε για την υλοποίηση του συγκεκριμένου πρότζεκτ;

Η υλοποίηση ήταν μια πολύμηνη διαδικασία γιατί έπρεπε να γίνει σωστός προγραμματισμός και σχεδιασμός της παραγωγής. Το έργο άρχισε να υλοποιείται, αφού υπήρξε πρώτο ένα «σκανάρισμα» του πεδίου για το οποίο θα δημιουργούνταν. Έπρεπε ο ίδιος να γνωρίζω τα πάντα. Αυτό ήταν δύσκολο, γιατί είμαι ξένος και δεν γνώριζα τι σημαίνει Κιότο, τι εστί πολιτιστική πρωτεύουσα της Ιαπωνίας, η οποία υπήρξε στο παρελθόν και αυτοκρατορική πρωτεύουσα για πάνω από 1000 χρόνια. Έπρεπε να κατανοήσω την ιαπωνική φιλοσοφία και παράδοση και πώς αυτή εξελίχθηκε μέχρι τις ημέρες μας, αλλά και γιατί μόνο το Κιότο εξακολουθεί να μεταφέρει μέχρι σήμερα τον παραδοσιακό χαρακτήρα σ’ αυτή τη χώρα. Επίσης έπρεπε να καταλάβω τι σημαίνει τεχνολογία για την Ιαπωνία, αλλά και τι σημαίνει τεχνολογία για το Κιότο. Τι είναι ο κόσμος της γκέισα και πώς μπορούμε να τον προσεγγίσουμε. Άρα καταλαβαίνετε πόσο χρονοβόρα ήταν αυτή η διαδικασία, λαμβάνοντας υπόψη ότι πέρα από τη συλλογή και την αξιολόγηση των ήχων, έπρεπε να γίνει και η σύνθεσή τους.

-Γιατί επιλέξατε το φθινόπωρο, ως εποχή καταγραφής;

Για μένα το φθινοπωρινό φύλλωμα είναι το πιο όμορφο κοστούμι. Εφόσον χρησιμοποιούμε εικόνα, η ποιητικότητα του περιβάλλοντος είναι τρομερά ενδιαφέρουσα, λόγω της συγκεκριμένης εποχής. Το φθινόπωρο επηρέασε άλλωστε και τον ήχο της πόλης. Πρέπει να τονίσω ότι οι ήχοι δεν επαναλαμβάνονται με τη φυσική τους μορφή. Δεν αναπαράγονται ως έχουν. Απλά γίνεται μια ανάλυση. Το πιο σημαντικό είναι να εξερευνηθούν οι μουσικές ποιότητες και οι μουσικές παράμετροι όλων των ήχων και πώς εντάσσονται σε μια πολυφωνία, σε μια αρμονία, σε μια συνθετική συνύπαρξη ήχων, μουσικής και εικόνας. Υπάρχει δηλαδή ένα contextualisation: όλα έχουν ένα λόγο ύπαρξης, μια λογική επεξήγηση γιατί τα στοιχεία εμφανίζονται ή ηχούνται με τον συγκεκριμένο τρόπο.

-Τι είναι το Κιότο για σας;

Το Κιότο για μένα είναι η Ιαπωνία μέσα σε ένα καρυδότσουφλο. Αυτή είναι η δική μου αίσθηση από την εμπειρία που αποκόμισα από την πόλη. Διότι όχι μόνο μπορεί να ζήσει κάποιος όλη αυτή την παράδοση, η οποία προσπαθείται και αναβιώνεται, αλλά κρατιέται στην αυθεντική της μορφή με νύχια και με δόντια. Για να μιλήσουμε όμως για το δικό μου στοιχείο, ο ήχος είναι στην καθημερινότητα της πόλης. Είναι ποιητικός και σημαντικός. Τα πάντα στην Ιαπωνία, κατά την δική μου άποψη, είναι συνυφασμένα με ήχο.

-Κάθε πόλη έχει το δικό της ήχο;

Νομίζω ότι το εγχείρημα που έχω πραγματοποιήσει στις δύο πόλεις, έχει αποδείξει ότι ναι η κάθε πόλη έχει καταρχάς τη δική της ταυτότητα. Το Βλαδιβοστόκ για παράδειγμα ιδρύθηκε το 1860 καθαρά για στρατιωτικούς λόγους. Το Κιότο είναι μια ιστορική πόλη, με πλούσια παράδοση. Από αυτό και μόνο έχουμε να κάνουμε με δύο ανόμοιες πόλεις. Άρα είναι επακόλουθο οι ήχοι τους να είναι διαφορετικοί. Το ίδιο ισχύει βέβαια και με το περιβάλλον και τους ανθρώπους που το κατοικούν. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στην παραγωγή που κάναμε για το Κιότο: το περιβάλλον εκεί έχει επηρεάσει πολύ τους ανθρώπους αλλά και την ίδια την εξέλιξη της πόλης. Άρα ναι η κάθε πόλη παρουσιάζει στοιχεία που είναι εγγενή της δικής της ξεχωριστής ταυτότητας. Σίγουρα, το σύγχρονο πολυπολιτισμικό περιβάλλον απειλεί αυτή την ταυτότητα. Από την άλλη, αυτό που κάνουμε εμείς είναι να καταγράφουμε και να διαφυλάσσουμε κάποια από αυτά τα στοιχεία του παρόντος που μπορεί στο μέλλον να χαθούν. Είναι σαν ένα αρχείο, μια ιστορική καταγραφή, αυτό που κάνουμε.

-Ποιο είναι το στοιχείο του Κιότο που ξεχωρίζετε;

Η παράδοση. Είναι το πιο έντονο στοιχείο, το πιο χτυπητό στον κάθε ξένο. Γι’ αυτό πολλοί λένε ότι ο κόσμος θέλει να έρθει στο Κιότο, κι όταν έλθει δεν ξανάρχεται (γέλια). Είναι τόσο έντονο το πολιτιστικό σοκ, δεν το αναφέρω αρνητικά, είναι τόσο έντονος ο χαρακτήρας της πόλης και των κατοίκων της, ώστε αν δεν τα σεβαστεί και δεν τα καταλάβει ο ξένος που έρχεται, θα δυσκολευτεί να αισθανθεί μια εγγύτητα και μια οικειότητα γι’ αυτό το μέρος και τον πολιτισμό του. Εγώ λοιπόν στάθηκα πολύ τυχερός, γιατί δεν πήγα ως τουρίστας. Έζησα το Κιότο και την γύρω περιοχή ως Ιάπωνας. Μου ανοίχτηκαν διάπλατα πόρτες και μπόρεσα να φτάσω στην καρδιά και την ψυχή αυτού του πολιτισμού. Πρέπει να ομολογήσω ότι για την προσωπική μου ζωή κι εξέλιξη είναι η πιο σημαντική εμπειρία που είχα ως σήμερα.

-Πού θα χρησιμοποιηθεί ο Ήχος του Κιότο;

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Θα έχει διάφορες εφαρμογές. Θα παρουσιαστεί σε κινηματογράφους, καθώς έχει το κινηματογραφικό στοιχείο και ο σχεδιασμός του ήχου έχει γίνει σε τρισδιάστατη μορφή. Άρα οι κινηματογράφοι έχουν την τεχνολογική δυνατότητα να το υποστηρίξουν. Θα χρησιμοποιηθεί και από την ίδια την πόλη και την κυβέρνηση, ώστε να αναδειχθεί αυτή η διαφορετική προσέγγιση του Κιότο και να μπορέσει να κατανοήσει κάποιος ξένος την ιαπωνική κουλτούρα. Επίσης αναμένεται να χρησιμοποιηθεί και από τον τομέα τουρισμού της περιοχής σε διάφορες εκθέσεις και εκδηλώσεις. Θα παρουσιαστεί και σε διάφορα ξένα φεστιβάλ. Το φιλμ είναι σύντομο, αλλά το μουσικό έργο ξεπερνά την μια ώρα. Μάλιστα κάποιοι φορείς έχουν ήδη παρουσιάσει το μουσικό μέρος σε συναυλίες, καθώς τα περισσότερα από τα μουσικά κομμάτια είναι αυτοτελή. «Ο Ήχος του Κιότο» είναι ακόμη σε εξέλιξη, 2,5 χρόνια μετά την ανάθεση. Είναι στο post production. Αναμένουμε να δούμε πώς η πανδημία θα επηρεάσει τη φυσική παρουσία του αποτελέσματος, που είναι η ταινία.

-Το έργο αυτό άνοιξε το δρόμο και για άλλες δύο συνεργασίες σας με τη χώρα της Άπω Ανατολής.

Πραγματικά! Μου ανέθεσαν από την Mandarin Electron Co.Ltd της Χαμαμάτσου τη σύνθεση ενός νέου έργου με το οποίο έγινε μάλιστα και ρεκόρ Γκίνες το 2019, στην πόλη Κόμπε. Συμμετείχαν 289 μουσικοί. Επίσης το Πανεπιστήμιο της Οσάκα μου ανέθεσε την ίδια χρονιά τη σύνθεση ενός νέου έργου, στο οποίο συμπράττει μάλιστα και ένα ανθρωποειδές ρομπότ. Είναι ένα εντελώς διαφορετικό έργο. Ονομάζεται «Humanoid» και έχει να κάνει με την ταυτότητα αυτής της ιαπωνικής πόλης. Αναμένεται να ολοκληρωθεί το 2022.

Μάριος Ιωάννου Ηλία

Ο μουσικοσυνθέτης Μάριος Ιωάννου Ηλία έχει επανειλημμένα χαρακτηρισθεί ως «το παιδί θαύμα της σύγχρονης μουσικής». Υπήρξε ο νεότερος καλλιτεχνικός διευθυντής στην ιστορία του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης (Πάφος 2017). Μετά την υλοποίηση του «Ήχου του Βλαδιβοστόκ», το οποίο βραβεύθηκε με το Grand Prix «Silver Archer» της Άπω Ανατολής, η Ιαπωνική Κυβέρνηση του ανέθεσε την υλοποίηση του «Ήχου του Κιότο». Σε αυτή τη σειρά ακολουθεί «Ο Ήχος της Μόσχας», ένα ντοκιμαντέρ-πορτρέτο του Ηλία στη ρωσική πρωτεύουσα, παραγωγή της Takie Dela. Στις επερχόμενες πρεμιέρες περιλαμβάνονται τρία έργα μεγάλης κλίμακας: το ορατόριο «Πονεμένες Παναγίες», ανάθεση της Προεδρίας της Κυπριακής Δημοκρατίας, που θα πραγματοποιηθεί στο Προεδρικό Μέγαρο στις 20 Ιουλίου 2022, και το κονσέρτο «H Τρομπέτα του Θεού», ανάθεση της Φιλαρμονικής της Παννονίας στην Ουγγαρία. Εφέτος, τέλη Σεπτεμβρίου θα γίνει στην Αθήνα η ηχογράφηση και μαγνητοσκόπηση από την τηλεόραση της ΕΡΤ του τελευταίου του έργου, «Ελευθερία», από την Εθνική Συμφωνική Ορχήστρα και τη Χορωδία της ΕΡΤ. Πρόκειται για ένα μεγαλεπήβολο επετειακό έργο για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης.

Η μουσική του Ηλία συνενώνει ετερογενή είδη, τύπους και σύνολα μουσικής. Τα έργα του έχουν ερμηνευτεί από φημισμένες ορχήστρες και σύνολα, όπως τη Φιλαρμονική της Βαρσοβίας, τη Συμφωνική Ορχήστρα και Χορωδία της Ραδιοφωνίας της Νοτιοδυτικής Γερμανίας Μπάντεν-Μπάντεν και Φράιμπουργκ, την Ορχήστρα Gewandhaus Λειψίας, τη Συμφωνική Ορχήστρα του Ειρηνικού, το Ensemble Modern και το δημοφιλές γερμανικό συγκρότημα Söhne Mannheims. Επιπλέον, σολίστ του Θεάτρου Μαριίνσκι, της Φιλαρμονικής του Βερολίνου και της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βαυαρίας. Η πρεμιέρα της συμφωνικής πολυμέσων «Autosymponic» με 290 μουσικούς και 80 αυτοκίνητα πραγματοποιήθηκε στην κεντρική πλατεία του Μάνχαϊμ μπροστά σε 20.000 ακροατές. Χαρακτηρίστηκε ως «το έργο του αιώνα». Οπερατικά του έργα έχουν ανεβάσει οι Κρατικές Όπερες της Στουτγάρδης, του Ανόβερου και των Σκοπίων, το Αεροδρόμιο του Σάλτσμπουργκ, κλπ. Έχει επίσης γράψει συμφωνική μουσική για το Στάδιο Καραϊσκάκη.

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Το έργου του Ηλία περιλαμβάνει άνω των 80 συνθέσεων στα οποία αποδίδεται μια πλούσια συλλογή από διεθνείς βραβεύσεις: το «Χρυσό Μήλο» για το «καλύτερο καλλιτεχνικό γεγονός» της Γερμανίας το 2011, το Πρώτο Βραβείο «Luciano Berio» στη Νέα Υόρκη, τα Πρώτα Βραβεία «Kazimierz Serocki» και «Witold Lutoslawski» στη Βαρσοβία, το Πρώτο Βραβείο «Edison Desinov» στη Μόσχα, το Μεγάλο Βραβείο «Theodor Körner» συνοδευόμενο από εγκωμιασμό του Προέδρου της Αυστρίας στο Παλάτι Χόφμπουργκ της Βιέννης, και το Βραβείο BMW της Musica Viva στο Μόναχο. Το έργο «Ματριόσκα» για 289 εκτελεστές ματριομίν – ενός ηλεκτρονικού οργάνου, το οποίο εκτελείται χωρίς φυσική επαφή – έκανε πρεμιέρα στα πλαίσια ενός Παγκόσμιου Ρεκόρ Γκίνες στο Κόμπε της Ιαπωνίας (2019).

Το σκεπτικό του έργου του Ηλία βασίζεται στην πολυμεσότητα, θεώρηση την οποία αναλύει στο βιβλίο του «The Concept of Polymediality» (έκδοση οίκου Schott). Σε αυτό αξιοποιεί μη συμβατικά μουσικά στοιχεία, μέσα και μορφές τέχνης στην υλοποίηση της μουσικής ιδέας. Σπούδασε στο «Μοτσαρτέουμ» του Σάλτσμπουργκ και στο Μουσικό Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Το 2010 έλαβε τον διδακτορικό τίτλο. Έχει διδάξει σε Πανεπιστήμια (Σάλτσμπουργκ, Λειψία, Σεούλ, Κιότο), ηγήθηκε της ανάπτυξης της Συμφωνικής Ορχήστρας του Πανεπιστημίου της Οσάκα ενώ υπήρξε καλλιτεχνικός διευθυντής της Φιλαρμονικής Πριμόριε, Ρωσία. Επί του παρόντος είναι εξωτερικός επιτηρητής διδακτορικών σπουδών στο Βασιλικό Κονσερβατόριο των Βρυξελλών και στη διευθυντική ομάδα καλλιτεχνικού προγραμματισμού και διεθνής στρατηγικής συνεργασίας της «Σλαβικής Ευρώπης» στις Βρυξέλλες. Είναι εκλεγμένο πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών και επικεφαλής της Τάξης των Τεχνών στην Επιτροπή Αξιολόγησης της.