Οι δύο ελληνικές ταινίες του διεθνούς διαγωνιστικού προγράμματος Film Forward στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, είναι το «Πρωτόγαλα» του Παναγιώτη Παπαφράγκου και το «Avant-Drag!» του Φιλ Ιερόπουλου. Οι δύο σκηνοθέτες μας μίλησαν για τις ταινίες τους.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗΣτο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το διεθνές διαγωνιστικό πρόγραμμα Film Forward περιλάμβανε φέτος 11 ταινίες. Δύο από αυτές ήταν ελληνικές. Πρόκειται για το «Πρωτόγαλα» του Παναγιώτη Παπαφράγκου και το «Avant-Drag!» του Φιλ Ιερόπουλου.
Παναγιώτης Παπαφράγκος: «Ελπίζω η ταινία μου να αφήνει μια αίσθηση για τη σύνδεση του ανθρώπου με τα ζώα»
Εστιάζοντας στην εκτροφή νεογέννητων αμνοεριφίων στους πρόποδες του όρους Πατέρας, το ντοκιμαντέρ «Πρωτόγαλα» του Παναγιώτη Παπαφράγκου αναδεικνύει τη σύνδεση ανθρώπου-ζώου, διερευνώντας τις έννοιες της μητρότητας, του θηλασμού και της ορφάνιας. Οι εποχές περνάνε, τα ζώα γεννιούνται και πεθαίνουν και η ταινία καταγράφει σαν ένα συγκινητικό ημερολόγιο τον κύκλο της ζωής: γέννηση-θάνατος-αναγέννηση.
Με αφετηρία τα ορφανά αρνιά, ο σκηνοθέτης καταφέρνει να αποτυπώσει με ποιητικό και αφοπλιστικό τρόπο, μια διαδικασία που επαναλαμβάνεται για αιώνες, συνδυάζοντας τα δικά του πλάνα, με αρχειακό υλικό, προσφέροντας στο κοινό κάτι άφθαρτο, αιώνιο, οικείο, μια χαμένη Αρκαδία:
«Η ιδέα για την ταινία ξεκίνησε ουσιαστικά από μια παιδική ανάμνηση. Θυμάμαι δηλαδή ότι η μητέρα μου, μου είχε πει ότι στο δημοτικό σχολείο είχα γράψει μια έκθεση για τα χέρια του πατέρα μου. Δηλαδή είχαμε ελεύθερο θέμα και ο δάσκαλος μας είχε πει να γράψουμε ο,τι θέλουμε. Εγώ έγραψα για τα χέρια του πατέρα μου. Έχοντας λοιπόν αυτή την παιδική ανάμνηση, όταν έγινα αργότερα σκηνοθέτης, αναρωτιόμουν αν μπορεί να γίνει μια ταινία για τα χέρια των ανθρώπων. Ξεκίνησα με τα χέρια των γονιών μου, οι οποίοι από τότε που βγήκαν στη σύνταξη, έχουν μια μικρή φάρμα με ζώα. Άρχισα λοιπόν να τους τραβάω στην καθημερινότητά τους, έχοντας αυτό το focus στα χέρια» τονίζει ο σκηνοθέτης.
Τι άλλαξε όμως στη συνέχεια και αποφάσισε να εστιάσει στη σχέση των ανθρώπων με τα ζώα;
«Ένα από τα πρώτα πράγματα που τράβηξα, ήταν τη μητέρα μου με ένα μπουκάλι με γάλα, που τάιζε ένα νεογέννητο αρνάκι. Μου γεννήθηκε η απορία γιατί το κάνει. Η απάντησή της ήταν ότι αυτό το αρνάκι ήταν ορφανό. Το είχε αφήσει η μητέρα του, οπότε χρειάζονται οι άνθρωποι για να μπορέσει να επιβιώσει. Στη συνέχεια, βρήκα και άλλους κτηνοτρόφους στην ευρύτερη περιοχή των Μεγάρων, οι οποίοι, όταν άρχισα να τους γνωρίζω, μου είπαν ότι αυτό είναι κάτι που συμβαίνει. Ότι υπάρχουν δηλαδή πολλά ορφανά αρνιά. Αυτό συμβαίνει, γιατί πολλές φορές οι προβατίνες, όταν γεννούν, μετά το τρίτο αρνάκι, δεν έχουν αρκετό γάλα για να ταΐσουν τα υπόλοιπα. Οπότε με έναν τρόπο θυσιάζουν κάποια από τα αρνάκια για να μπορέσουν να επιβιώσουν τα υπόλοιπα. Το focus λοιπόν της ταινίας έγιναν αυτά και κινηματογράφησα τον κύκλο της ζωής τους. Το κομμάτι της θυσίας μπήκε μέσα από το Πάσχα. Και μετά υπάρχει η αναγέννηση».
Αποτελεί αυτό το ντοκιμαντέρ ένα τεκμήριο ενός τρόπου ζωής και εργασίας που χάνεται; «Ελπίζω ότι είναι ένα τέτοιο τεκμήριο, αλλά περισσότερο ελπίζω η ταινία μου να αφήνει μια αίσθηση. Μια αίσθηση για τη σύνδεση του ανθρώπου με τα ζώα».
Η χειροποίητη ταινία γυρίστηκε μέσα στο 2023 και αποτυπώνει την καθημερινότητα των ανθρώπων, λίγα χιλιόμετρα μακριά από το κέντρο της Αθήνας. Μας μεταφέρει σε ένα κόσμο που είναι ταυτόχρονα σκληρός και τρυφερός, απλός και συγχρόνως άγνωστος. Ο ίδιος ο σκηνοθέτης δεν έχει ασχοληθεί ποτέ με την κτηνοτροφία, αλλά παρατηρούσε από παιδί τις καθημερινές συνήθειες των γονιών του:
«Δεν έχω ασχοληθεί προσωπικά, αλλά οι γονείς μου ασχολούνται πολλά χρόνια, οπότε είναι εικόνες που τις έχω από παιδί. Πάντα ήθελα να κάνω μια ταινία για τη ζωή στον κάμπο των Μεγάρων, για τις μυρωδιές των χωμάτων, για τα χρώματα, για τα ζώα και τους ανθρώπους. Είναι κάτι γνώριμο και οικείο για μένα. Η δυσκολία που αντιμετώπισα ήταν ότι είναι μια χειροποίητη ταινία. Τα έκανα όλα μόνος μου. Ήταν μια μοναχική διαδικασία. Αυτό ίσως σε φέρνει πιο κοντά σε αυτό που θέλεις πραγματικά να κάνεις, οπότε αυτή τη δυσκολία κάπως την αγκάλιασα».
Φιλ Ιερόπουλος: «Υπάρχει πάρα πολύς δρόμος που πρέπει να διανύσουμε για την ουσιαστική αποδοχή του άλλου στην Ελλάδα»
Ο Φιλ Ιερόπουλος και ο Φοίβος Δούσος αποτελούν το καλλιτεχνικό ντουέτο Fyta. Έχουν στενή σχέση με την queer κοινότητα της Αθήνας εδώ και δέκα χρόνια. Στο νέο τους ντοκιμαντέρ, που έχει τίτλο «Avant-Drag!» μας συστήνουν την drag κοινότητα της Αθήνας, τη νέα αυτή σκηνή που ανθίζει τα τελευταία χρόνια στην πόλη.
Πρωταγωνιστές στην ταινία τεκμηρίωσης είναι 10 drag performers, η ζωή και ο τρόπος έκφρασής τους. Μέσα από μια σπονδυλωτή αφήγηση, οι χαρακτήρες αυτοί θέτουν μια σειρά από ζητήματα που έχουν να κάνουν με το φύλο, την ταυτότητα, τη σεξουαλικότητα και την εθνικότητα, καθώς αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους την αστυνομική βία, την τρανσφοβία και τον ρατσισμό της ελληνικής κοινωνίας. Η περιθωριακή κοινότητα παίρνει το λόγο και μιλάει για τον εαυτό της, για τα ζητήματα που την απασχολούν, για την καλλιτεχνική της έκφραση:
«Υπάρχει στην Αθήνα μια αρκετά μεγάλη πια drag σκηνή, για τα δεδομένα της Ελλάδας που είναι νέα στα queer ζητήματα. Η ταινία μας δεν είναι ένα παραδοσιακό ντοκιμαντέρ που θέλει να δείξει ιστορικά τα διάφορα στοιχεία της σκηνής, να πάμε δηλαδή στο club 1, στο club 2 κτλ. Δεν θέλει να αντιπροσωπεύσει ολόκληρη την drag σκηνή. Έχουμε διαλέξει 10 performers, που είναι από τον underground, τον πολιτικό χώρο του drag. Χρησιμοποιούν δηλαδή την drag τέχνη για να πουν πράγματα γενικότερα για την ελληνική κοινωνία. Οπότε κάνουμε ένα focus στην πολιτική χροιά του drag. Η ταινία μιλάει για αυτούς τους ανθρώπους, για τη ζωή και την τέχνη τους και πώς αυτά τα δύο συνδέονται» αναφέρει ο Φιλ Ιερόπουλος, σκηνοθέτης της ταινίας.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά αυτών των 10 performers; Τι τους διαφοροποιεί από την υπόλοιπη σκηνή;
«Είναι 10 performers που εκπροσωπούν κατά κάποιον τρόπο διαφορετικά ζητήματα που έχουν να κάνουν όχι μόνο με την ταυτότητά τους, αλλά και με την κριτική που κάνουν στην ελληνική κοινωνία. Άλλοτε αυτό έχει να κάνει με την προσωπική τους εμπειρία, ως άτομα των οποία η ταυτότητα φύλου έχει μια δύσκολη συνθετότητα για την ελληνική κοινωνία. Δηλαδή μπορεί να έχουν βιώσει κακοποίηση κλπ. Άλλοτε έχει να κάνει με το ότι είναι άτομα, που έχουν ένα μεταναστευτικό background στη ζωή τους. Έχει να κάνει επίσης πολύ και με το ταξικό ζήτημα. Η ταινία θέτει λοιπόν διάφορα θέματα, τρόπους με τους οποίους η καταπίεση συνδέεται με πολλά διαφορετικά ζητήματα. Αυτό προσπαθήσαμε να κάνουμε. Αφενός έχεις αυτές τις μεγάλες περσόνες, που είναι πληθωρικές και περίπλοκες. Αφετέρου στο τέλος, όταν συναθροίζονται, μιλάμε για μια κοινότητα, για την αλληλεγγύη, για το πώς οι άνθρωποι μπορούν να βρεθούν μαζί και να συνεννοηθούν κατά κάποιο τρόπο. Ειδικά στην εποχή μας, που ο σεπαρατισμός είναι κάτι πολύ συνηθισμένο και όλα σπάνε σε κομματάκια. Αυτό ήταν πολύ σημαντικό για μας. Δεν θέλαμε να μείνουμε στην ιδιαιτερότητα μόνο του κάθε ανθρώπου, αλλά και τι ενώνει τους διαφορετικούς ανθρώπους μεταξύ μας».
Η ταινία «Avant-Drag!» έκανε παγκόσμια πρεμιέρα στο 53ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρότερνταμ. Στη Θεσσαλονίκη απέσπασε ειδική μνεία στο διαγωνιστικό τμήμα Film Forward:
«Ένας από τους λόγους που αποφασίσαμε να κάνουμε σε αυτό το χρονικό σημείο αυτή την ταινία, ήταν γιατί θέλουμε να πούμε τη δική μας ιστορία από μέσα. Σε αυτή ακριβώς την στιγμή της ελληνικής κοινωνίας, που είναι ίσως ένα σταυροδρόμι. Δηλαδή κάτι φαίνεται ότι πάει να αλλάξει ριζικά. Και βέβαια η υπερψήφιση του νόμου για το γάμο των ομόφυλων ζευγαριών και τα υπόλοιπα που θεσπίζονται τελευταία σε θεσμικό επίπεδο, δείχνουν μια κίνηση της ελληνικής κοινωνίας να πλησιάσει τις ζωές της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Υπάρχει όμως εδώ ένα ερώτημα και αυτό είναι για μας το κρίσιμο σημείο, που αποφασίσαμε να κάνουμε την ταινία: “Κατά πόσο πραγματικά η ελληνική κοινωνία είναι έτοιμη γι’ αυτό ή είναι έτσι; Πόσο την αντιπροσωπεύουν αυτά τα οποία θεσπίζονται;”
Η ταινία παρουσιάστηκε, λίγες μέρες μετά την άγρια επίθεση που δέχτηκαν δύο τρανσέξουαλ άτομα, από πλήθος κόσμου, στην πλατεία Αριστοτέλους:
_«Για μας λοιπόν είναι ανατριχιαστικό να κάνουμε πρεμιέρα, στο Ολύμπιον, στην οδό Αριστοτέλους, όπου πριν από λίγες μέρες, έγινε η τρανσφοβική επίθεση. Παγώσαμε λίγο, γιατί η ίδια η ταινία μιλάει για τον φόβο κάποιων ανθρώπων, να βγουν στους δρόμους, να υπάρξουν. Η ταινία είναι αφιερωμένη στη μνήμη της Zackie Oh, η οποία δολοφονήθηκε στους δρόμους της Αθήνας. Έχοντας θέσει λοιπόν πάρα πολύ ξεκάθαρα αυτό το θέμα στην ταινία, λίγες μέρες πριν από την πρεμιέρα, ήταν τρομακτικό να γίνεται κάτι τέτοιο. Από την άλλη πλευρά, σκεφτήκαμε ότι καλά κάναμε που τη γυρίσαμε. Αν υπάρχει μια άποψη ότι τα πράγματα είναι τώρα ξεκάθαρα καλύτερα, μήπως να την ξανασκεφτούμε; Υπάρχει μάλλον πάρα πολύς δρόμος που πρέπει να διανύσουμε για την ουσιαστική αποδοχή του άλλου, αλλά και για την συνολικότερη πάταξη του bullying στην Ελλάδα. Είναι ένα πρόβλημα που ξεκινά από τα σχολεία. Είναι θεσμικά, βαθιά μέσα στην ελληνική κοινωνία, ότι χτυπάμε το διαφορετικό. Δεν το προστατεύουμε». _
