Γιώργος Τζιρτζιλάκης: «Η συλλογή του Νίκου Αλεξίου είναι ένα ημερολόγιο, το συναξάρι μιας δεκαετίας»

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Ο Νίκος Αλεξίου είναι ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες που με το πολύπλευρο έργο του επηρέασε ανεξίτηλα την σύγχρονη ελληνική τέχνη, στα τέλη του 20ου και στις αρχές του 21ου αιώνα. Παράλληλα, όμως με τη δική του παραγωγή, άρχισε να συλλέγει με πάθος έργα Ελλήνων και ξένων δημιουργών της εποχής του.

Έτσι διαμόρφωσε μια πλούσια και κατεξοχήν ιδιοσυγκρασιακή συλλογή, την οποία δώρισε στο Μουσείο Μπενάκη, το 2010, λίγους μήνες πριν φύγει από τη ζωή. 14 χρόνια μετά, το μουσείο, θέλοντας να τιμήσει τον εικαστικό για την προσφορά του, παρουσιάζει για πρώτη φορά στο κοινό το σύνολο αυτής της συλλογής που αποτελείται από 236 έργα 87 καλλιτεχνών.

Η ιδιαιτερότητά τους έγκειται στον τρόπο που το κάθε ένα διατηρεί την αυτονομία και τον ρυθμό του, αλληλοεπιδρώντας με τα υπόλοιπα, αλλά και με το ίδιο το έργο που άφησε πίσω του αυτός ο τρομερά ταλαντούχος καλλιτέχνης-συλλέκτης:

«Τα έργα της συλλογής τα συνδέουν δύο βασικές έννοιες. Η πρώτη έχει να κάνει με τη χρονικότητά τους. Δηλαδή είναι έργα, τα οποία ο Νίκος Αλεξίου συνέλεγε από τη δεκαετία του 1990, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Είναι κατά κάποιον τρόπο και έργα που περιγράφουν και δίνουν μια αίσθηση της αθηναϊκής καλλιτεχνικής σκηνής εκείνης της εποχής. Οπότε είναι μια εποχή, η εποχή του. Το δεύτερο έχει να κάνει ότι είναι έργα που συνδέονται κατά κάποιο τρόπο, με κάποιες βασικές αρχές του δικού του έργου: τη σημασία της χειροτεχνίας, τη χρήση κάποιων υλικών, όπως το χαρτί, την ελαφρότητα κάποιων έργων, τη σημασία της χειρονομίας, της ελάχιστης χειρονομίας, τη σημασία της διαφάνειας. Υπάρχουν και συνδέσεις σε επίπεδο αναπαράστασης, κάποια διακοσμητικά στοιχεία και το ενδιαφέρον για τον διάκοσμο. Αναφορές στον φυτικό κόσμο. Είναι στοιχεία που συναντάμε στο έργο του Νίκου Αλεξίου και τα οποία πολύ διακριτικά, τα ξαναβρίσκει κανείς και στα έργα της συλλογής του» επισημαίνει η Πολύνα Κοσμαδάκη, επιμελήτρια της έκθεσης, μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης, υπεύθυνη του Tμήματος Zωγραφικής, Xαρακτικών και Σχεδίων του Μουσείου Μπενάκη.

Ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης, επιμελητής της έκθεσης και επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, γνώριζε πολύ καλά τον δημιουργό και είχαν συνεργαστεί αρκετές φορές. Μας εξηγεί τους λόγους που ο καλλιτέχνης έγινε συλλέκτης και σε ποιο σημείο η μια ιδιότητα συναντά την άλλη:

«Εκ πρώτης όψεως μοιάζει πραγματικά παράδοξο, γιατί μοιάζει να είναι μια αντιφατική έννοια ότι ένας καλλιτέχνης γίνεται συλλέκτης. Ο ίδιος έλεγε ένα παραδοξολόγημα, που ήταν από τα πλέον αγαπητά του: ότι έγινε καλλιτέχνης ακριβώς επειδή δεν είχε τα χρήματα να γίνει συλλέκτης. Ή έλεγε για παράδειγμα ότι έγινε καλλιτέχνης, επειδή έπρεπε να γίνει ο πατέρας του. Εκ πρώτης όψεως, αυτό καταλαβαίνουμε ότι είναι στην ουσία ένα “γλίστρημα”, για να μας κάνει να σκεφτούμε ότι και ο καλλιτέχνης και ο συλλέκτης είναι δύο έννοιες που μεταβάλλονται και μπορούν να συναντιούνται κατά κάποιο τρόπο μεταξύ τους. Ο Νίκος ξεκίνησε λοιπόν αυτή τη συλλογή αγοράζοντας τα έργα και όχι ανταλλάσσοντάς τα, γιατί είναι συνηθισμένο στους καλλιτέχνες να τα ανταλλάσσουν. Αγόραζε λοιπόν έργα, είτε από καλλιτέχνες που ήταν φίλοι του, είτε από καλλιτέχνες που δεν τους ήξερε. Ακριβώς επειδή αγαπούσε το έργο τους, γίνονταν φίλοι στην πορεία. Συνολικά όμως και στις δύο αυτές περιπτώσεις, ή σε τρίτες που είναι παραλλαγές αυτού του σχήματος, ο Νίκος έμενε σε αυτά τα έργα. Αυτά τα έργα ήταν ένα ενδιαίτημα, ένα οικοσύστημα στο οποίο κατοικούσε. Ένα άλλο στοιχείο που παίζει μεγάλο ρόλο, είναι ότι αυτή η συλλογή είναι ένα ημερολόγιο, ένα συναξάρι μιας δεκαετίας. Είναι το ημερολόγιο μιας δεκαετίας που χάσαμε, το οποίο σήμερα, μέσα από αυτή την έκθεση, εμείς θα θέλαμε να πούμε ότι είναι ένας χρόνος που τον ξανακερδίσαμε. Ξανασυναντιόμαστε δηλαδή με αυτή την εποχή. Είναι ο ξανακερδισμένος χρόνος κατά κάποιο τρόπο».

Η συλλογή αντανακλά παράλληλα και το συλλεκτικό χαρακτήρα που είχε η ίδια η καλλιτεχνική πρακτική που ακολούθησε ο Νίκος Αλεξίου. Αποτυπώνει την προσπάθειά του να λειτουργήσει ως αρχειοθέτης της τέχνης στο γύρισμα του αιώνα:

«Ο Νίκος στο ίδιο του το έργο είναι του συλλέγω-περισυλλέγω πράγματα και μεταβαίνω από την τάξη στο χάος και από το χάος στην τάξη. Αυτό είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της δουλειάς του. Δηλαδή η συλλεκτική δραστηριότητα είναι το ίδιο το έργο του. Για τον Νίκο, μια λέξη που μοιάζει σήμερα να μην είναι της μόδας στη σύγχρονη κουλτούρα, είναι η ερωτική διάσταση. Είναι κάτι πολύ βασικό γι’ αυτόν, αλλά σπεύδω να διευκρινίσω ότι η ερωτική διάσταση δεν αφορά στο περιεχόμενο των έργων. Δεν βλέπουμε δηλαδή ένα γυμνό σώμα ή μια συνουσία. Το ερωτικό στοιχείο για τον Νίκο ήταν ένας μηχανισμός υποδοχής. Είναι μια εμπειρία, μια στιγμή που ζούμε για να αισθανόμαστε τον κόσμο γύρω μας. Αν ήθελα να βάλω μια προμετωπίδα, θα έλεγα ότι αυτή η έκθεση κάνει μια μετατόπιση σε μια προγενέστερη, λίγο αρχαϊκή αντίληψη του ερωτικού, που δεν είναι η εικόνα, - που μας αφήνει έξω και το βλέπω και φεύγω-, αλλά είναι ένα περιβάλλον, μια ατμόσφαιρα που εισέρχομαι αργά και μέσα από την οποία καταλαβαίνω τον κόσμο. Κάνω έναν κόσμο. Όλο το έργο του Νίκου Αλεξίου είναι μια μελέτη και μια σύνδεση του απειροελάχιστου με το άπειρο. Αυτός είναι λοιπόν ένας τρόπος, ένας μηχανισμός, μια μηχανή για να μπορέσω να καταλάβω όλο τον κόσμο, μέσα από τις αισθήσεις μου, μέσα από την αισθαντικότητα. Αυτή η έκθεση λοιπόν δεν είναι μια έκθεση όπως αυτές που έχουμε συνηθίσει. Δεν είναι μια έκθεση shopping. Είναι μια έκθεση που μας καλεί να εισέλθουμε βραδέως στο εσωτερικό της και να αισθανθούμε. Να έχουμε μια εμπειρία» επισημαίνει ο επιμελητής Γιώργος Τζιρτζιλάκης.

Για τις ανάγκες της έκθεσης και επιχειρώντας να αποδοθεί η ιδιαιτερότητα της συγκεκριμένης συλλογής, οι δύο επιμελητές, σε συνεργασία με το αρχιτεκτονικό γραφείο AREA, διαμόρφωσαν ένα ειδικό περιβάλλον: μια «εκθεσιακή μηχανή» με διαδρομές, επίπεδα, ομαδοποιήσεις και ροές που μελετά την σχέση έργου τέχνης, εκθεσιακού χώρου και επισκέπτη. Αυτό το τρίπτυχο είναι άλλωστε κάτι που απασχολούσε επίμονα και τον ίδιο τον Νίκο Αλεξίου στο έργο του:

«Καταρχάς προσπαθήσαμε με αυτό το σύστημα Dexion και μοκέτας να δημιουργήσουμε μια εκθεσιακή μηχανή με ένα αρχειακό υπόβαθρο. Θέλαμε η έκθεση να μοιάζει σαν ένα οικιακό αρχειακό σύστημα. Μέσα σε αυτό θέλαμε να δημιουργήσουμε κάποιες ενότητες ανάγνωσης. Οι ενότητες αυτές είναι εμπνευσμένες από χαρακτηριστικά, που διέπουν και ομαδοποιούν κάποια από τα έργα αυτής της συλλογής, χωρίς να σημαίνει ότι είναι αυτοτελείς ή κλειστές αυτές οι κατηγορίες» εξηγεί η Πολύνα Κοσμαδάκη.

Οι ρευστές ενότητες της έκθεσης είναι: η αφαίρεση, οι κοσμολογίες, οι τόποι, τα τελετουργικά, οι ιστοί και τα δίκτυα, οι θεσμοί, οι δομές, το σώμα, τα οργανικά έργα, ο οίκος, οι χειρονομίες και τέλος η ενότητα anima. Τι είναι όμως αυτό που μας αποκαλύπτει για τον ίδιο τον καλλιτέχνη η έκθεση της συλλογής του;

«Μαθαίνουμε για τον καλλιτέχνη-συλλέκτη το μυαλό του, τον μηχανισμό με τον οποίο ο ίδιος έβλεπε τον κόσμο, τις ανθρώπινες σχέσεις και τον διάλογο με άλλους καλλιτέχνες. Πολύ συχνά ο ίδιος ο Αλεξίου έλεγε: “Έχω ορισμένα έργα στη συλλογή μου, τα οποία τα ζήλεψα και θέλω να τα κάνω εγώ. Κι έχω ορισμένα έργα, που δεν θα ήθελα με τίποτε να τα κάνω, αλλά χωρίς αυτά δεν μπορώ να κάνω. Άρα συγκροτούμε μια συνολική αντίληψη για έναν καλλιτέχνη, που κατά τη γνώμη μου, είναι ο σημαντικότερος Έλληνας καλλιτέχνης στο γύρισμα του αιώνα, όπως ακριβώς είναι και αυτή η συλλογή: αποτυπώνει αυτή την εποχή στο γύρισμα του αιώνα» υπογραμμίζει ο Γιώργος Τζιρτζιλάκης.

Η έκθεση «Νίκος Αλεξίου. Η συλλογή» στο Μουσείο Μπενάκη της οδού Πειραιώς θα διαρκέσει μέχρι την Κυριακή 26 Μαΐου.

Η συλλογή περιλαμβάνει έργα των:

AIDS-3D (Daniel Keller, Nik Kosmas), Andisheh Avini, Carmen García Bartolomé, Bernhard Cella, Adam Chodzko, Stephen Dean, Werner Moser Dorfmann, Jimmie Durham, Jack Early, Marie Françoise Poutays, Gert & Uwe Tobias, Anne Kern, Jörg Mandernach, Caitlin Masley, Jason Meadows, Amy O’ Neill, Enoc Perez, Simon Periton, Mary Redmond, Rémy Rivoire, Irys Schenker, Kai Schiemenz, Jim Shaw, Alex Slade, Stephen Sutcliffe, Philip Tarlow, Yuken Teruya, Pae White, Ανδρέας Αγγελιδάκης, Αλέξης Ακριθάκης, Νάνος Βαλαωρίτης, Ινώ Βαρβαρίτη, Κωστής Βελώνης, Λυδία Βενιέρη, Βαγγέλης Βλάχος, Ντίκος Βυζάντιος, Αλέξανδρος Γεωργίου, Βάσω Γκαβαϊσέ, Βούλα Γουνελά, Δανιήλ, Κατερίνα Διακομή, Παύλος Διονυσόπουλος, Μανώλης Ζαχαριουδάκης MSAZ, Ελένη Καμμά, Ειρήνη Καραγιαννοπούλου, Απόστολος Καρακατσάνης, Απόστολος Καραστεργίου, Στάθης Κατσαρέλης, Ηλίας Καφούρος, Πάνος Κοκκινιάς, Χάρης Κοντοσφύρης, Κώστας Κουλεντιανός, Αντώνης Κυριακούλης, Δάφνη Κωστοπούλου, Γιώργος Λάππας, Σπύρος Λίτινας, Πιερέττα Λορεντζάτου, Ντιάνα Μαγγανιά, Βούλα Μασούρα, Γιώργος Μαυροΐδης, Χρήστος Μητάς, Χριστίνα Μήτρεντσε, Μιχάλης Μιχαηλίδης, Βασίλης Μπαλατσός, Ντόρα Οικονόμου, Χριστόδουλος Παναγιώτου, Μαρία Παπαδημητρίου, Λεωνίδας Παπαδόπουλος, Δημήτρης Παπαϊωάννου, Αιμιλία Παπαφιλίππου, Νίνα Παππά, Έλενα Πόκα, Poka-Yio, Γεωργία Σαγρή, Γιώργος Σαπουντζής, Μηνάς Σεμερτζιάν, Δανάη Στράτου, Νίκος Τριανταφύλλου, Αλέξανδρος Τσαντίλας, Δημήτρης Φουτρής, Νάγια Φραγκούλη, Γιαννούλης Χαλεπάς, Μανώλης Χάρος, Κώστας Χριστόπουλος, Μανταλίνα Ψωμά

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΚΘΕΣΗΣ

Νίκος Αλεξίου. Η Συλλογή

Διάρκεια έκθεσης: Μέχρι 26.05.2024

Επιμέλεια έκθεσης: Πολύνα Κοσμαδάκη, Γιώργος Τζιρτζιλάκης

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ

Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός: AREA

INFO

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ

Πειραιώς 138 & Ανδρονίκου, τηλ. 210 3453111

Ωράριο λειτουργίας: Πέμπτη & Κυριακή: 10:00-18:00, Παρασκευή & Σάββατο: 10:00-22:00, Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη: κλειστά

Τιμή εισιτηρίου έκθεσης: €9, €7

ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ