Η Εθνική Πινακοθήκη παρουσιάζει τη μεγάλη διεθνή έκθεση «Δημοκρατία» που διερευνά την καλλιτεχνική δημιουργία ενάντια στον ολοκληρωτισμό και την προσπάθεια επανίδρυσης της δημοκρατίας σε Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία, τις δεκαετίες 1960 και 1970. Περιλαμβάνει 140 έργα 55 καλλιτεχνών από τις 3 χώρες
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ50 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα και την κατάρρευση της επταετούς δικτατορίας των συνταγματαρχών. Με αφορμή αυτή την επέτειο, η Εθνική Πινακοθήκη φιλοξενεί μια μεγάλη διεθνή έκθεση που διερευνά την καλλιτεχνική δημιουργία ενάντια στον ολοκληρωτισμό και την προσπάθεια επανίδρυσης της δημοκρατίας σε Ελλάδα, Ισπανία και Πορτογαλία, τις δεκαετίες 1960 και 1970.
Η έκθεση που έχει τίτλο «Δημοκρατία» παρουσιάζει 140 έργα 55 καλλιτεχνών από μεγάλα μουσεία και ιδιωτικές συλλογές των τριών χωρών της Νότιας Ευρώπης. Η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης και επιμελήτρια της μεγάλης έκθεσης, Συραγώ Τσιάρα ξενάγησε το Euronews στο καινούργιο, διεθνές αυτή τη φορά, εκθεσιακό εγχείρημα του πολιτιστικού θεσμού:
«Διοργανώσαμε την έκθεση με θέμα τη “Δημοκρατία” στην Εθνική Πινακοθήκη για δύο σημαντικούς λόγους. Ο ένας είναι ο προφανής: το γεγονός ότι συμπληρώνονται φέτος 50 χρόνια αδιάλειπτου κοινοβουλευτικού και δημοκρατικού βίου, από την πτώση της δικτατορίας και την επαναφορά της δημοκρατίας στη χώρα μας το 1974. Αυτό που μας κίνησε περισσότερο το ενδιαφέρον και άλλαξε λίγο τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε αυτήν την έκθεση και τη διοργανώσαμε σε σχέση με ο,τι έχει γίνει στο παρελθόν, είναι ότι νιώσαμε την επιθυμία να διερευνήσουμε συνολικά αυτή την εμπειρία της μετάβασης από τα αυταρχικά στα δημοκρατικά καθεστώτα και στις άλλες χώρες του ευρωπαϊκού Νότου.
Πιο συγκεκριμένα στην Ισπανία και την Πορτογαλία, που την ίδια, ή σε πολύ κοντινή εποχή, έζησαν αυτή την εμπειρία της μετάβασης. Βέβαια με διαφορετικές διαδικασίες. Στην Πορτογαλία, αυτό έγινε με την Επανάσταση των Γαρυφάλλων και στην Ισπανία, ένα χρόνο μετά, το 1975, μετά το θάνατο του δικτάτορα Φράνκο. Είναι δύο δικτατορίες, πολύ μακροβιότερες σε σχέση με την ελληνική. Ωστόσο, μέσα από την έρευνα, διαπίστωσα σταδιακά ότι υπάρχουν κάποιοι κοινοί τρόποι και κάποιες κοινές ανάγκες των καλλιτεχνών των τριών χωρών».
Η έκθεση ερευνά τη σχέση της τέχνης με την πολιτική ιστορία στην Νότια Ευρώπη, αλλά και τη λειτουργία της στα δικτατορικά καθεστώτα των τριών χωρών. Αναδεικνύει την ποικιλομορφία των αναζητήσεων, τις συγκλίσεις και τις αποκλίσεις, τις καλλιτεχνικές πρακτικές που γεννήθηκαν μέσα από τον αγώνα για ελευθερία. Χωρίζεται σε τέσσερις ενότητες: «Το Πρόσωπο του Εχθρού», «Αντίσταση», «Εξέγερση» και «Διέγερση». Η επιμελήτρια της έκθεσης μας αναλύει τι περιλαμβάνει ο κάθε θεματικός άξονας:
«Η έκθεση μελετά, καταγράφει και αναδεικνύει όλες αυτές τις προσπάθειες των καλλιτεχνών, να σταθούν απέναντι στον εχθρό. Γι’ αυτό η πρώτη ενότητα φέρνει τον τίτλο “ Το Πρόσωπο του Εχθρού”. Είναι μια σειρά από πορτραίτα, γλυπτά, ζωγραφικά έργα και εγκαταστάσεις, οι οποίες αναφέρονται στους δικτάτορες, στους παρακρατικούς μηχανισμούς καταστολής, στην παρακολούθηση των πολιτών. Δημιουργούν, αν θέλετε, το μέτωπο απέναντι στο οποίο ανθίστανται οι πολίτες που διεκδικούν τη δημοκρατία και την ελευθερία. Γι’ αυτό και η ενότητα της “Αντίστασης” αναπτύσσεται ακριβώς σε αντιπαράθεση στην έκθεση με την πρώτη ενότητα, που έχει να κάνει με την αντιμετώπιση του εχθρού.
Σ’ αυτή την ενότητα, πρωταγωνιστούν καταστάσεις και συνθήκες, που συνδέονται κυρίως με την τέχνη της χαρακτικής, όπως είναι για παράδειγμα στην ελληνική περίπτωση, ο Τάσσος και η Βάσω Κατράκη. Αργότερα βλέπουμε και πάλι εγκαταστάσεις, γλυπτά και βίντεο Ελλήνων, Ισπανών και Πορτογάλων καλλιτεχνών, οι οποίοι δουλεύουν με το ζήτημα του καθεστώτος της ανελευθερίας, του αυταρχισμού και του βασανισμού των πολιτών.
Αναδεικνύονται τα ζητήματα του μαρτυρίου και η διαχείριση του τραύματος των δικτατοριών, που είναι κάτι πολύ σημαντικό για τους καλλιτέχνες. Διότι η μεταπολίτευση και η δημοκρατία είναι επίσης η χαρά, το πανηγύρι των αισθήσεων για την επανάκτηση της ελευθερίας. Είναι όμως συγχρόνως και μια προσπάθεια να μοιραστούμε αυτές τις τραυματικές εμπειρίες και να τις εκφράσουμε συλλογικά.
Η τρίτη ενότητα είναι η “Εξέγερση”. Εκεί πρωταγωνιστούν δύο ιστορικές στιγμές: η επανάσταση των Γαρυφάλλων για την περίπτωση της Πορτογαλίας και η εξέγερση του Πολυτεχνείου για τη δική μας περίπτωση. Είναι πάρα πολύ πλούσιες εικονογραφικές πηγές για τους Πορτογάλους και τους Έλληνες καλλιτέχνες αντίστοιχα.
Υπάρχουν επίσης σε αυτή την ενότητα, αναφορές στον πόλεμο του Βιετνάμ, στον Τσε Γκεβάρα. Είναι οι μάρτυρες και οι ήρωες της νέας εποχής, που μερικές φορές εικονογραφούνται και με τη διαδικασία και με την πολιτισμική μνήμη της βυζαντινής παράδοσης.
Η τελευταία ενότητα, η “Διέγερση”, θα λέγαμε ότι είναι η ενότητα της αναπτέρωσης, η πιο δυναμική, με την έννοια του ότι βγάζει το θετικό πρόσημο του μέλλοντος, της χειραφέτησης και της διεκδίκησης της ελευθερίας. Σ’ αυτήν πρωταγωνιστεί με έναν τρόπο, περισσότερο η θηλυκότητα, η διεκδίκηση της ορατότητας του σώματος και του αισθησιασμού.
Επειδή η μεταπολίτευση και η δημοκρατία λειτουργούν στον ευρωπαϊκό νότο ως ένα καθυστερημένο 1968, δηλαδή την εποχή στην οποία όλα αυτά τα κινήματα διεκδίκησης ελευθεριών και ισότητας των μαύρων, των γυναικών, των ομοφυλόφιλων βγαίνουν στο προσκήνιο, διαπιστώνουμε ότι όλα αυτά επηρεάζουν πάρα πολύ την τέχνη, την τέχνη της performance και του video, αλλά ακόμη και την ίδια τη ζωγραφική».
Η έκθεση εστιάζει στις δεκαετίες του 1960 και του 1970, στη μετάβαση από τα αυταρχικά καθεστώτα στα δημοκρατικά πολιτεύματα και στο ρόλο των καλλιτεχνών στη διεκδίκηση των πολιτικών ελευθεριών. Ποιος ήταν όμως ο ρόλος της τέχνης σε εκείνη την ταραγμένη περίοδο και πώς συνέβαλε στην αποκατάσταση της δημοκρατίας;
«Κατά τη γνώμη μου ο ρόλος της τέχνης είναι πάρα πολύ σημαντικός και στις δύσκολες ιστορικές περιόδους της ζωής ενός έθνους και μιας κοινωνίας. Στην περίπτωση της δικτατορίας, διαπιστώνουμε ότι οι καλλιτέχνες συνέβαλαν ουσιαστικά στο να γίνει ορατό το πρόβλημα. Αυτό δεν αφορά μόνο τους εικαστικούς δημιουργούς, αλλά και τους μουσικούς, τους ηθοποιούς, τους ανθρώπους γενικά της τέχνης, οι οποίοι τις περισσότερες φορές, όντας σε εξορία γιατί δεν μπορούσαν να εκφραστούν ελεύθερα στη χώρα τους, κινητοποίησαν μηχανισμούς και έδωσαν την εικόνα.
Η εικόνα είναι πολύ σημαντική, γιατί είναι η ταύτιση. Δίνει δηλαδή στον οποιονδήποτε τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή με το γεγονός και μέσα από την αναπαράστασή του να ταυτιστεί και συγκινησιακά και βιωματικά. Από την άλλη μεριά, στις περιπτώσεις των καλλιτεχνών που δέχτηκαν τη λογοκρισία στις χώρες τους, όπως είχαμε και στη δική μας περίπτωση αλλά και στις υπόλοιπες χώρες, το γεγονός ότι η καταστολή, η λογοκρισία και η βία κοινοποιήθηκαν με κάποιον τρόπο, νομίζω ότι συνέβαλε να αποκαλυφθεί το απεχθές πρόσωπο των καθεστώτων».
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Η 24η Ιουλίου 1974 είναι η ημερομηνία ορόσημο της κατάρρευσης της χούντας στην Ελλάδα. 50 χρόνια μετά, τι προσφέρει η συγκεκριμένη έκθεση; Σε μια εποχή επίσης δύσκολη, όπως η σημερινή, σε τι μπορεί να χρησιμεύσει μια επέτειος; Τι σημαίνει μισός αιώνας δημοκρατίας για τη χώρα μας;
«Νιώθουμε ήρεμοι και ασφαλείς σε μεγάλο βαθμό με το γεγονός ότι ζούμε σε μια αδιατάρακτη δημοκρατική εποχή στη χώρα μας για πολλά χρόνια, για πολλές δεκαετίες. Αυτό, ωστόσο, δεν πιστεύω ότι πρέπει να μας εφησυχάζει απόλυτα. Το ζήτημα της δημοκρατίας είναι κατά τη γνώμη μου ένα διαρκές και ενεργό διακύβευμα. Είναι ένα πολίτευμα που μπορεί να έχει πολλά αρνητικά, αλλά είναι ο,τι καλύτερο μπορεί να μας συμβεί. Πρέπει να το προστατεύουμε και να εμβαθύνουμε τη σχέση μας με τη δημοκρατία με όσο το δυνατόν περισσότερους τρόπους. Υπάρχουν κίνδυνοι για τη δημοκρατία. Είναι ευρωπαϊκό φαινόμενο και διεθνές.
Ένας από τους κινδύνους είναι ότι υπάρχει μεγάλη αδιαφορία και αποχή των πολιτών από τις δημοκρατικές διαδικασίες και τις εκλογές. Το άλλο στοιχείο που μας ανησυχεί όλους, με θετικές όμως εκπλήξεις στις τελευταίες εκλογές στη Γαλλία, είναι η άνοδος της Άκρας Δεξιάς στην Ευρώπη. Όλα αυτά είναι ανησυχητικά φαινόμενα και γι’ αυτό πιστεύω ότι αυτή η έκθεση στην Εθνική Πινακοθήκη, εκτός του ότι μας εξοικειώνει με την αναπαράσταση του ιστορικού βιώματος, μας οδηγεί πιο κοντά στον τρόπο που οι καλλιτέχνες προσωπικά, ατομικά και συλλογικά μέσα από ομάδες, βίωσαν και αναπαρέστησαν αυτό το τραύμα.
Από την άλλη πλευρά, η έκθεση μας δίνει τη δυνατότητα να στοχαστούμε πάνω σε αυτές τις δυνάμεις ελέγχου και περιορισμού των ελευθεριών, στις βασικές αξίες αλλά και να εξοικειωθούμε βιωματικά και συναισθηματικά με αυτά τα ιστορικά γεγονότα και την εποχή τους».
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Η διεθνής έκθεση «Δημοκρατία» στην Εθνική Πινακοθήκη διαρκεί μέχρι τις 2 Φεβρουαρίου 2025. Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί ένα κινηματογραφικό αφιέρωμα, καθώς και ένα συνέδριο με θέμα τη δημοκρατία και τις εικαστικές τέχνες.
Για την υλοποίηση της έκθεσης και του Δημόσιου Προγράμματος της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ η Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου συνεργάζεται με δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς, συλλέκτες και καλλιτέχνες στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Μεταξύ αυτών: Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofia - MMCARS (Μαδρίτη), Museu d’Art Contemporani de Barcelona - MACBA (Βαρκελώνη), Gulbenkian Foundation – Centro de Arte Moderna - CAM (Λισαβόνα), Foundation Ernesto de Souza - CEMES (Λισαβόνα), Ιστορικό Αρχείο ΕΡΤ, Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης - ΕΜΣΤ, Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας - ΑΣΚΙ και Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης - ΜΙΕΤ.
Η λίστα των καλλιτεχνών της έκθεσης
Agrupación de Plásticos, Jóvenes Cristóbal Aguilar, Αλέξης Ακριθάκης, Δημήτρης Αληθεινός, Fernando Almela, Francisco Álvarez, Manel Armengol, Γεώργιος Βακιρτζής, Γιάννης Βαλαβανίδης, Eugènia Balcells, Μάριος Βατζιάς, Fernando “Coco” Bedoya, Fernando Botero, Γιάννης Γαΐτης, CADA, Manuel Calvo, Κλεοπάτρα Δίγκα, Equipo Crónica, José Antonio Alcácer Garmendia, Carlos Gentil-Homem, Èulàlia Grau, Ana Hatherly, Γιώργος Ιωάννου, Νίκη Καναγκίνη, Ηρώ Κανακάκη, Λευτέρης Κανακάκις, Τηλέμαχος Κάνθος, Βλάσης Κανιάρης, Χρήστος Καπράλος, Μαρία Καραβέλα, Κυριάκος Κατζουράκης, Βάσω Κατράκη, Δημοσθένης Κοκκινίδης, Βάσω Κυριάκη, Αλέκος Βλ. Λεβίδης, Κωνσταντίνος Μαλάμος, Δημήτρης Μυταράς, Νέοι Έλληνες Ρεαλιστές (Γιάννης Βαλαβανίδης, Κλεοπάτρα Δίγκα, Χρόνης Μπότσογλου, Κυριάκος Κατζουράκης, Γιάννης Ψυχοπαίδης), Ρίκα Πανά, Θόδωρος (Παπαδημητρίου), Λήδα Παπακωνσταντίνου, Κωνσταντίνος Παρθένης, Δημήτρης Περδικίδης, Πάρις (- Αλέξανδρος) Πρέκας, Joan Rabascall, Paula Rego, Γιώργος Σικελιώτης, Nikias Skapinakis, Δημοσθένης Σκουλάκης, Alberto Solsona, Ernesto de Souza, Τάσσος (Αλεβίζος Αναστάσιος), Μανόλης Τζομπανάκης, Γιάννης Χαΐνης, Jaume Xifra, Γιάννης Ψυχοπαίδης.
