Στην πόλη Τσινγκουετί της Μαυριτανίας βρίσκονται μερικά από τα παλαιότερα κείμενα και χειρόγραφα του Κορανίου στη Δυτική Αφρική. Σύντομα μπορεί να τα καταπιεί η άμμος.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Για αιώνες, ποιητές, λόγιοι και θεολόγοι συρρέουν στο Τσινγκουετί, έναν διαμεσοσαχάριο εμπορικό σταθμό που φιλοξενεί περισσότερες από δώδεκα βιβλιοθήκες με χιλιάδες χειρόγραφα.
Αλλά τώρα βρίσκεται στο χείλος της λήθης. Η μετακινούμενη άμμος έχει καλύψει εδώ και καιρό τον πυρήνα της αρχαίας πόλης του 8ου αιώνα.
Οι κάτοικοι λένε ότι η έρημος είναι το πεπρωμένο τους.
Καθώς το παγκόσμιο κλίμα γίνεται πιο θερμό και ξηρότερο, οι αμμοθύελλες αποθέτουν όλο και πιο συχνά μέτρα αμμόλοφων στους δρόμους του Τσινγκουετί και στα σπίτια των ανθρώπων, βυθίζοντας μερικούς εντελώς.
Τα προγράμματα δενδροφύτευσης προσπαθούν να κρατήσουν την εισβολή της άμμου μακριά, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν απαλύνει τις βαθιά ριζωμένες ανησυχίες για το μέλλον.
Σαν μια φυσική καταστροφή σε αργή κίνηση
Το Τσινγκουετί είναι ένα από τα τέσσερα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO στη Μαυριτανία, ένα δυτικοαφρικανικό έθνος όπου μόνο το 0,5% της γης θεωρείται καλλιεργήσιμο.
Στην Αφρική -την ήπειρο που συμβάλλει λιγότερο στις εκπομπές ορυκτών καυσίμων- μόνο η Σομαλία και το Εσουατίνι έχουν βιώσει περισσότερες επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας.
Οι κάτοικοι της Μαυριτανίας πιστεύουν ότι το Τσινγκουετί είναι από τις ιερότερες πόλεις του Ισλάμ. Τα ξερολιθικά σπίτια, τα τζαμιά και οι βιβλιοθήκες της φυλάσσουν μερικά από τα παλαιότερα κείμενα και χειρόγραφα του Κορανίου της Δυτικής Αφρικής, που καλύπτουν θέματα από το δίκαιο έως τα μαθηματικά.
Η επικεφαλής της κοινότητας Melainine Med El Wely αισθάνεται αγωνία για τους κατοίκους και την ιστορία που περιέχεται στα τείχη του Τσινγκουετί. Είναι σαν να παρακολουθείς μια φυσική καταστροφή σε αργή κίνηση, είπε.
"Πρόκειται για μια πόλη που περιβάλλεται από έναν ωκεανό άμμου που προχωράει κάθε λεπτό", δήλωσε ο El Wely, πρόεδρος της τοπικής Ένωσης για τη συμμετοχική διαχείριση της όασης.
"Υπάρχουν μέρη που περπατάω τώρα και θυμάμαι ότι ήταν οι στέγες των σπιτιών όταν ήμουν παιδί".
Θυμάται ότι κάποτε, όταν αρκετή άμμος φύσηξε στη γειτονιά του για να καλύψει τους φοίνικες που χρησιμοποιούνταν για τις στέγες, μια ανυποψίαστη καμήλα που περπατούσε στη γειτονιά βούτηξε σε αυτό που κάποτε ήταν το σαλόνι κάποιου.
Οι έρημοι επεκτείνονται με πρωτοφανή ρυθμό
Η έρευνα δείχνει ότι η μετακίνηση της άμμου παίζει σημαντικό ρόλο στην ερημοποίηση. Οι έρημοι, συμπεριλαμβανομένης της Σαχάρας, επεκτείνονται με πρωτοφανείς ρυθμούς και οι "θάλασσες της άμμου" επαναδραστηριοποιούνται, με φουσκωμένους αμμόλοφους και μεταμορφώνοντας τοπία όπου κάποτε υπήρχε βλάστηση.
"Αυτό που θεωρούσαμε ως το χειρότερο σενάριο πριν από πέντε έως δέκα χρόνια, τώρα μοιάζει στην πραγματικότητα με ένα πιο πιθανό σενάριο από ό,τι είχαμε στο μυαλό μας", δήλωσε ο Andreas Baas, γεωεπιστήμονας από το King's College του Λονδίνου, ο οποίος ερευνά τον τρόπο με τον οποίο αλλάζουν οι άνεμοι και ο τρόπος με τον οποίο φυσούν την άμμο.
Περισσότερα από τα τρία τέταρτα της γης έχουν γίνει ξηρότερα τις τελευταίες δεκαετίες, σύμφωνα με έκθεση των Ηνωμένων Εθνών για την ερημοποίηση του 2024. Η ξηρασία έχει θέσει σε κίνδυνο την ικανότητα επιβίωσης των φυτών, των ανθρώπων και των ζώων. Στερεί από τα εδάφη την υγρασία που απαιτείται για τη διατήρηση της ζωής, σκοτώνει τις καλλιέργειες και μπορεί να προκαλέσει αμμοθύελλες και πυρκαγιές.
"Η κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο είναι ο ένοχος- είναι γνωστό ότι κάνει τον πλανήτη θερμότερο, αλλά καθιστά επίσης όλο και περισσότερες εκτάσεις ξηρότερες", αναφέρει η έκθεση του ΟΗΕ. "Η λειψυδρία που σχετίζεται με την ξηρασία προκαλεί ασθένειες και θανάτους και ωθεί σε μεγάλης κλίμακας αναγκαστική μετανάστευση σε όλο τον κόσμο".
Οι επιστήμονες και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ανησυχούν κυρίως για την υποβάθμιση των εδαφών σε άλλοτε εύφορες περιοχές που σταδιακά μετατρέπονται σε έρημους, παρά για τις περιοχές βαθιά μέσα στην έρημο Σαχάρα.
Τα σπίτια είναι πλέον βυθισμένα στην άμμο
Στο Τσινγκουετί, η αλλαγή του κλίματος δρομολογεί πολλές από τις συνέπειες για τις οποίες έχουν προειδοποιήσει οι αξιωματούχοι. Τα δέντρα μαραίνονται, τα πηγάδια στερεύουν και τα μέσα διαβίωσης εξαφανίζονται.
Οι αγρότες χουρμάδων, όπως ο 50χρονος Salima Ould Salem, δυσκολεύονται όλο και περισσότερο να θρέψουν τους φοίνικες τους και τώρα πρέπει να διοχετεύουν νερό από δεξαμενές και να κλαδεύουν πιο σχολαστικά για να διασφαλίσουν ότι χρησιμοποιείται αποτελεσματικά.
Η γειτονιά του Salem ήταν κάποτε γεμάτη οικογένειες, αλλά σταδιακά απομακρύνθηκαν. Η άμμος φράζει τώρα την πόρτα του σπιτιού του. Έχει επίσης θάψει εκείνα όπου κάποτε ζούσαν κάποιοι από τους γείτονές του. Και ένας κοντινός ξενώνας που χτίστηκε από έναν Βέλγο επενδυτή πριν από δεκαετίες είναι τώρα μισοβυθισμένος σε έναν κυματιστό αμμόλοφο σε χάλκινο χρώμα.
Αν και πολλοί έχουν φύγει, ο Σάλεμ παραμένει, γνωρίζοντας ότι κάθε φορά που ένα μέλος της κοινότητας φεύγει, το σπίτι του δεν μπορεί πλέον να χρησιμεύσει ως προπύργιο. Το υπόλοιπο της κοινότητας γίνεται έτσι πιο πιθανό να το καταπιεί η έρημος.
"Προτιμούμε να μείνουμε εδώ. Αν φύγω, ο τόπος μου θα εξαφανιστεί", δήλωσε ο 50χρονος αγρότης χουρμάδων.
Τα δέντρα που κάποτε προστάτευαν τη γειτονιά έχουν εξαφανιστεί
Οι ακακίες και οι φοίνικες που κάποτε προστάτευαν τη γειτονιά από την καταπάτηση των αμμόλοφων, αλλά σταδιακά έχουν εξαφανιστεί. Τα δέντρα είτε πέθαναν από τη δίψα είτε κόπηκαν από τους κατοίκους που χρειάζονταν καυσόξυλα ή φυλλώματα για να τραφούν τα κοπάδια τους.
Οι αμμοθύελλες δεν είναι καινούργιες, αλλά έχουν γίνει όλο και πιο παρεμβατικές, κάθε μία από τις οποίες αφήνει βουνά άμμου στις γειτονιές στην άκρη της πόλης, δήλωσε ο συνταξιούχος δάσκαλος Mohamed Lemine Bahane. Οι κάτοικοι χρησιμοποιούν μουλάρια και κάρα για να απομακρύνουν την άμμο επειδή οι δρόμοι της παλιάς πόλης είναι πολύ στενοί για να χωρέσουν αυτοκίνητα ή μπουλντόζες.
Όταν η άμμος συσσωρεύεται αρκετά ψηλά, κάποιοι χτίζουν νέους τοίχους πάνω στις υπάρχουσες κατασκευές.
"Όταν απομακρύνεις τη βλάστηση, δίνεις την ευκαιρία στους αμμόλοφους να γίνουν πιο δραστήριοι, γιατί τελικά η βλάστηση είναι αυτή που μπορεί να συγκρατήσει την άμμο ώστε να μην φυσάει πολύ", δήλωσε ο Bahane.
Εδώ και χρόνια, ο Bahane πραγματοποιεί μετρήσεις στην άμμο και τις βροχοπτώσεις και λέει ότι το Τσινγκουετί δέχεται κατά μέσο όρο 2,5 εκατοστά βροχόπτωσης ετησίως την τελευταία δεκαετία.
Καθώς οι βροχοπτώσεις πέφτουν κατακόρυφα, τα δέντρα πεθαίνουν και περισσότερη άμμος μεταναστεύει στην πόλη. Και με τα μικρότερα δέντρα ακακίας βυθισμένα στην άμμο, ορισμένοι κτηνοτρόφοι καταφεύγουν στην κοπή χουρμαδιάς για να ταΐσουν τα κοπάδια τους, διαταράσσοντας περαιτέρω το οικοσύστημα και την οικονομία της χουρμαδοκαλλιέργειας.
Η άμμος εγείρει επίσης ανησυχίες για τη δημόσια υγεία της κοινότητας που αναπνέει τη σκόνη, δήλωσε ο Bahane.
Θα μπορούσε η φύτευση περισσότερων δέντρων να σταματήσει την άμμο από το να θάψει το Τσινγκουετί;
Η λύση, πιστεύει ο Bahane, πρέπει να είναι η φύτευση περισσότερων δέντρων τόσο στις γειτονιές όσο και περιμετρικά της πόλης.
Τέτοιες "πράσινες ζώνες" έχουν προταθεί σε ολόκληρη την ήπειρο ως το "Μεγάλο Πράσινο Τείχος" της Αφρικής, καθώς και σε τοπικό επίπεδο, σε πόλεις όπως το Τσινγκουετί.
Το Υπουργείο Περιβάλλοντος και το Υπουργείο Γεωργίας της Μαυριτανίας, καθώς και ΜΚΟ που χρηματοδοτούνται από την Ευρώπη, έχουν προωθήσει σχέδια για τη φύτευση δέντρων για τη μόνωση των βιβλιοθηκών και των χειρογράφων της πόλης από την εισερχόμενη έρημο.
Αν και κάποια έχουν φυτευτεί, υπάρχουν ελάχιστα σημάδια ότι αυτό συνέβαλε στο να σταματήσει η έρημος στην πορεία της. Μπορεί να χρειαστούν χρόνια για να αναπτυχθούν οι ρίζες των δέντρων αρκετά βαθιά μέσα στη γη ώστε να αποκτήσουν πρόσβαση στα υπόγεια ύδατα.
"Είμαστε πεπεισμένοι ότι η ερημοποίηση είναι το πεπρωμένο μας. Αλλά ευτυχώς, υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που είναι πεπεισμένοι ότι μπορεί να αντισταθεί", δήλωσε ο El Wely, ο ηγέτης της κοινότητας.