Ιστορική γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου για την κλιματική αλλαγή
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Μια ιστορική γνωμοδότηση για την κλιματική αλλαγή εξέδωσε την Τετάρτη το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, καθορίζοντας τις ευθύνες των κρατών σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Πρόκειται για τη μεγαλύτερη υπόθεση στην ιστορία του Δικαστηρίου, με περισσότερες από 150 υποβολές από κράτη, διεθνείς οργανισμούς και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Πάνω από 100 κράτη και οργανισμοί συμμετείχαν στις ακροάσεις που πραγματοποιήθηκαν τον περασμένο Δεκέμβριο.
Παρότι η 133 σελίδων γνωμοδότηση του Δικαστηρίου δεν είναι δεσμευτική νομικά, διευκρινίζει το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο και αναμένεται να αποτελέσει νομικό προηγούμενο για μελλοντικές προσφυγές και διεθνείς διαπραγματεύσεις, όπως η COP30 στη Βραζιλία.
Καθαρό περιβάλλον: Ανθρώπινο δικαίωμα
Το Δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι το «καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον» αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα, ισάξιο με το δικαίωμα στο νερό, την τροφή και τη στέγαση.
Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ είχε ήδη αναγνωρίσει αυτό το δικαίωμα με ψήφισμά της το 2022. Την Τετάρτη, το Δικαστήριο κατέστησε σαφές πως η απόλαυση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων προϋποθέτει την ύπαρξη υγιούς περιβάλλοντος, γεγονός που δεσμεύει τα κράτη να ενεργούν για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.
Οι ευθύνες των κρατών υπερβαίνουν τη Συμφωνία του Παρισιού
Κατά τις ακροάσεις, χώρες με υψηλές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου επικαλέστηκαν τη Συμφωνία του Παρισιού ως επαρκές πλαίσιο για τις υποχρεώσεις των κρατών.
Ωστόσο, το Δικαστήριο ξεκαθάρισε ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής εμπίπτει σε πολλαπλούς τομείς του διεθνούς δικαίου — από το διεθνές ανθρωπιστικό και περιβαλλοντικό δίκαιο έως τον Χάρτη του ΟΗΕ — και όχι μόνο στη Συμφωνία του Παρισιού.
Με απλά λόγια, όλα τα κράτη φέρουν νομική ευθύνη για την πρόληψη περιβαλλοντικής ζημιάς, ανεξαρτήτως συμμετοχής σε συγκεκριμένες συμφωνίες για το κλίμα.
Το Δικαστήριο υπογράμμισε επίσης την ανάγκη για φιλοδοξία και λογοδοσία. Τα λεγόμενα Εθνικά Καθορισμένα Συνεισφέροντα (NDCs) δεν αρκεί απλώς να υποβάλλονται – πρέπει να είναι επιστημονικά τεκμηριωμένα, φιλόδοξα και συνεχώς ενισχυόμενα.
Η αδράνεια ισοδυναμεί με παραβίαση του διεθνούς δικαίου
Ο πρόεδρος του Δικαστηρίου, Ιουτζί Ιουασάβα, τόνισε ότι «η αποτυχία ενός κράτους να λάβει κατάλληλα μέτρα για την προστασία του κλίματος από τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου ενδέχεται να συνιστά διεθνώς παράνομη πράξη».
Στο στόχαστρο βρέθηκαν ειδικά η παραγωγή και κατανάλωση ορυκτών καυσίμων και οι κρατικές επιδοτήσεις που σχετίζονται με αυτά. Το μήνυμα είναι σαφές: κράτη που προωθούν τέτοιες πολιτικές μπορεί να παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο.
Παράλληλα, τα κράτη υποχρεούνται να ρυθμίζουν και τη δράση επιχειρήσεων εντός της επικράτειάς τους — ιδίως στον τομέα των ορυκτών καυσίμων.
Οι πληγείσες χώρες μπορούν να διεκδικήσουν αποζημιώσεις
Το Δικαστήριο επεσήμανε ότι οι νομικές συνέπειες από την πρόκληση κλιματικής ζημιάς περιλαμβάνουν αποκατάσταση, αποζημίωση και εγγυήσεις μη επανάληψης.
Αυτό ανοίγει τον δρόμο για κράτη που πλήττονται από την κλιματική κρίση να απαιτήσουν αποζημιώσεις από ιστορικούς ρυπαντές – ακόμη και για εκπομπές του παρελθόντος.
«Αν τα κράτη έχουν νομικές υποχρεώσεις πρόληψης, τότε τα θύματα της κλιματικής ζημιάς έχουν δικαίωμα αποκατάστασης», εξηγεί ο Σεμπαστιέν Ντίουκ από το Κέντρο Διεθνούς Περιβαλλοντικού Δικαίου.
«Η γνωμοδότηση δεν δημιουργεί απλώς σαφήνεια. Δημιουργεί νομική δυναμική. Αναδιαμορφώνει το τι είναι πλέον νομικά εφικτό και επιβεβαιώσιμα επιδιώξιμο».
Επιπτώσεις σε μελλοντικές υποθέσεις και διεθνείς συμφωνίες
Η γνωμοδότηση ανοίγει τον δρόμο για νέες δικαστικές προσφυγές — είτε στο Διεθνές Δικαστήριο είτε στα εθνικά δικαστήρια.
«Αυτή η νομική σαφήνεια θα καθορίσει τις κλιματικές υποθέσεις για τις επόμενες δεκαετίες», δηλώνει η δικηγόρος της οργάνωσης ClientEarth, Λέα Μάιν-Κλίνγκστ.
«Και εκτός αιθουσών δικαστηρίων, αποτελεί ένα ισχυρό εργαλείο πίεσης. Ο κάθε πολίτης μπορεί να τη χρησιμοποιήσει για να απαιτήσει από τις κυβερνήσεις του πιο φιλόδοξη κλιματική δράση, σύμφωνα τόσο με τη Συμφωνία του Παρισιού όσο και με τις υπόλοιπες νομικές υποχρεώσεις των κρατών».
Η γνωμοδότηση αναμένεται να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο και στις προσεχείς διαπραγματεύσεις της COP30 στη Βραζιλία.