Νότια Αυστρία, ποταμός Σουλμ, Μαύρος Σουλμ, το παρθένο ποτάμι της Αυστρίας. Πολλά είδη πανίδας και χλωρίδας, προστατευόμενα και σπάνια, βρίσκουν καταφύγιο στα νερά και την παραποτάμια περιοχή. Το φετινό φθινόπωρο ενδέχεται ωστόσο να είναι το τελευταίο για κάποια από αυτά.
Δύο ιδιώτες επενδυτές και ένας μεγαλοϊδιοκτήτης δασικής έκτασης σχεδιάζουν την κατασκευή ενός υδροηλεκτρικού σταθμού παραγωγής ενέργειας.
Ο Γιοχάνες Γκεπ, καθηγητής ζωολογίας και πρόεδρος του Συμβουλίου για την προστασία της φύσης της Στυρίας, ανησυχεί για την τύχη των ειδών που προστατεύονται μεν από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, αλλά αγνοούνται από την αυστριακή κυβέρνηση. Ο καθηγητής Γκεπ αγωνίζεται για την διάσωση ενός ευαίσθητου υδροβιότοπου.
«Εκτός από τις πετροκαραβίδες, εκατοντάδες είδη υπό εξαφάνιση ή σπάνια είδη διαβιούν εδώ: στα νερά βρίσκουμε γατόψαρα και προνύμφες του προστατευόμενου είδους της δρακόμυγας ή πιο γνωστής ως λιβελούλα. Υπάρχουν είδη πεταλούδας που προστατεύονται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία όπως αυτές του είδους Jersey tigers αλλά και εξαιρετικά σπάνια χλωρίδα όπως έμπετρα άνθη. Αν αυτό το οικοσύστημα υποστεί μεταβολές, όλα τα είδη θα κινδυνέψουν.»
Στην αυστριακή πρωτεύουσα συναντήσαμε τον πρόεδρο ενός διεθνούς οργανισμού, με το όνομα RiverWatch, που ασκεί πίεση για την τήρηση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας στα ποτάμια. Η σύγκρουση των συμφερόντων δεν αποτελεί απλώς ένα θέμα τοπικού ενδιαφέροντος. Είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα.
«Εδώ στην Αυστρία, ένα από τα τελευταία εναπομείναντα ανέγγιχτα ποτάμια απειλείται με καταστροφή. Η ευρωπαϊκή νομοθεσία θα παραβιαστεί. Αν ξεκινήσουν από εδώ, μετά θα μπορούν να συνεχίσουν παντού: όλα τα ποτάμια τα οποία βρίσκονται υπό καθεστώς προστασίας θα κινδυνεύουν. Οι επιπτώσεις αυτής της υπόθεσης θα έχουν μεγάλες προεκτάσεις. Δεν πρόκειται για ένα περιορισμένο θέμα, τοπικού ενδιαφέροντος, αλλά για μια ευρωπαϊκή υπόθεση» δήλωσε ο πρόεδρος της RiverWatch Ούρλιχ Έιχελμαν.
Η Αυστρία έχει ανακηρύξει το Μαύρο ποτάμι, τον Σουλμ, ως ποταμό εθνικής σημασίας από το 1998. Το 2001, ορισμένα σημεία κατά μήκος του ποταμού εντάχθηκαν στη συνθήκη NATURA 2000. Υπόκεινται κατά συνέπεια στην ευρωπαϊκή νομοθεσία περί προστασίας του περιβάλλοντος.
Τα εξαιρετικής ποιότητας νερά του ποταμού προστατεύονται από τον Ευρωπαϊκό Νόμο – Πλαίσιο για το Νερό και την σχετική ευρωπαϊκή οδηγία.
Συναντήσαμε έναν από τους επενδυτές, ιδιοκτήτη ιδιωτικών δασικών εκτάσεων, στο σημείο από όπου άρχισαν οι προκαταρκτικές εργασίες την περασμένη άνοιξη. Τότε οι Ρουμάνοι εργάτες της εταιρείας είχαν έρθει σε σύγκρουση με την τοπική κοινωνία. Ένας διαδηλωτής είχε τραυματιστεί.
«Αυτού του είδους οι μικρές μονάδες υδροηλεκτρικής ενέργειας είναι συμβατές με την προστασία της φύσης. Αυτό καταδεικνύεται από όλες τις πραγματογνωμοσύνες που έγιναν ακολουθώντας όλες τις χρονοβόρες και λεπτομερέστατες διαδικασίες για την προστασία των υδάτων και της φύσης. Είμαι ο Πέτερ Μάσσερ κι όσοι γνωρίζουν τον Μάσσερ ξέρουν πως είναι σκληρός μαχητής. Όταν μπαίνει μια ιδέα στο μυαλό του, δεν την εγκαταλείπει εύκολα,» δήλωσε ο Πέτερ Μάσσερ, επενδυτής.
Ο Μάσσερ ζει σε μια παραδοσιακή αυστριακή φάρμα, πάνω από το ποτάμι. Ήδη από το 2007, πήρε το πράσινο φως από το τοπικό κοινοβούλιο του ομόσπονδου κρατιδίου της Στυρίας. Το εθνικό κοινοβούλιο ωστόσο, δεχόμενο πιέσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση, προσπάθησε να σταματήσει το έργο.
Περιβαλλοντικοί ακτιβιστές έχουν στήσει ένα δίκτυο μικρών κατασκηνώσεων στην άγρια φύση, αποσκοπώντας στην προστασία του Μαύρου Σουλμ, στην περίπτωση που ο Μάσερ αρχίσει να κόβει δέντρα. Η Τατιάνα προσχώρησε στο κίνημα τον Μάιο. Έκτοτε ζει εδώ συνεχώς. Πρόκειται για ένα πολύχρωμο κίνημα, όπου νέοι ακτιβιστές ενώνονται με μεγαλύτερης ηλικίας ανθρώπους για ένα κοινό σκοπό: την σωτηρία του Μαύρου Σουλμ.
«Αν το 62% των υδάτων χαθεί από το ποτάμι – πρόκειται για τα επίσημα στοιχεία και το ποσοστό ενδέχεται να είναι μεγαλύτερο – το ποτάμι θα οδηγηθεί σε μαρασμό. Θα πάψει να είναι καθαρό, η ποιότητα του νερού θα χειροτερέψει, το ποτάμι θα αλλάξει και δεν θα είναι ποτέ πια αυτό που είναι τώρα: ένα φυσικό μνημείο, κάτι σχεδόν ιερό. Αυτό θα χαθεί» εκτιμά ο Φραντζ Έζενχοφερ, μέλος της ΜΚΟ «Σώστε τον Μαύρο Σουλμ».
«Ο ποταμός Μαύρος Σουλμ αποτελεί μέρος του μόλις 4% των ποταμών της Αυστρίας που παραμένουν ανέπαφοι. Κατά μέσο όρο, στα ποτάμια της Αυστρίας, λειτουργεί, ανά 8 χιλιόμετρα, ένας υδροηλεκτρικός σταθμός. Είναι ξεκάθαρο πως ο μικρής έντασης σταθμός που σχεδιάζεται στον Σουλμ δεν θα επιλύσει ενεργειακά προβλήματα. Κατά συνέπεια, βρίσκομαι εδώ για να συμβάλω στην σωτηρία αυτού του ποταμού – κόσμημα» δήλωσε ο Γιάκομπ Ματάουερ, μέλος της ίδιας ΜΚΟ.
Οι ακτιβιστές προετοιμάζονται για τον χειμώνα ενώ συζητούν τις επόμενες δράσεις τους. Ίσως μία συγκέντρωση διαμαρτυρίας στη Βιέννη, πριν τις εθνικές εκλογές, να ήταν καλή ιδέα.
Με την εκτροπή του Μαύρου Σουλμ, οι επενδυτές επιδιώκουν την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η τοπική κοινωνία διαμαρτύρεται ωστόσο και για ένα άλλο φλέγον θέμα: αυτό της εμπορευματοποίησης του νερού.
«Παίρνω μέρος σε αυτή τη διαμαρτυρία επειδή θέλω να αποφευχθεί η ιδιωτικοποίηση του πόσιμου νερού. Είναι απαράδεκτο δύο ιδιώτες επενδυτές να έχουν κέρδος από δημόσιους πόρους, όπως είναι το ποτάμι» εξέφρασε την ανησυχία του ο Μάρτιν Ένγκελμπογκεν, περιβαλλοντικός ακτιβιστής και συνεχίζει:
«Εδώ κοντά βρίσκεται ο δήμος του Σβάνμπεργκ, ο οποίος έχει συμφέρον να συνεχίσουν να έρχονται τουρίστες εδώ. Αν το τοπίο στην κοιλάδα του ποταμού μεταβληθεί, ποιος θα ενδιαφέρεται να έρθει να κάνει περίπατο στις όχθες του»;
«Τα παιδιά μας και οι επόμενες γενιές θα πρέπει να έχουν και αυτά το δικαίωμα και την δυνατότητα να ζήσουν κοντά σε αυτά τα ποτάμια όπου ανθεί η άγρια φύση.»
Το Γκρατς είναι η πρωτεύουσα της επαρχίας της Στυρίας. Το κυβερνών κόμμα των σοσιαλδημοκρατών υποστηρίζει σθεναρά την κατασκευή υδροηλεκτρικού σταθμού, σημειώνοντας πως η Αυστρία δεν διαθέτει πυρηνική ενέργεια, αλλά πολλά ποτάμια. Ο υπουργός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στο τοπικό κοινοβούλιο προετοιμάζει ένα σχέδιο δράσης για την περαιτέρω ενίσχυση της παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας.
«Πιστεύω πως η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι σημαντική για μας χάρη στη γεωγραφική μας θέση, που μας επιτρέπει να επεκτείνουμε και να την αναπτύξουμε. Επιπλέον, έχουμε ξεκάθαρους στόχους για την προστασία του περιβάλλοντος, διατυπωμένους ανάλογα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Προκειμένου να πετύχουμε αυτούς τους στόχους, η υδροηλεκτρική ενέργεια είναι απαραίτητη και ουσιαστική» δήλωσε ο Ζίγκφριντ Σριτβάισερ, υπουργός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας της Στυρίας.
Αρκετοί υδροηλεκτρικοί σταθμοί κατασκευάστηκαν στον ποταμό Μουρ. Αυτός εδώ, στο Γκέσεντορφ, παράγει ηλεκτρική ενέργεια για 23.000 νοικοκυριά, εξοικονομώντας 50 χιλιάδες τόνους διοξειδίου του άνθρακα το χρόνο. Από τα 90 εκατομμύρια ευρώ της επένδυσης, τα 15 δαπανήθηκαν για αντισταθμιστικά οφέλη, όπως η κατασκευή περασμάτων για την ανεμπόδιστη διέλευση των ψαριών.
Στο Γκρατς, ο επικεφαλής της Υπηρεσίας Περιβάλλοντος της Στυρίας αποκαλύπτει ένα στοιχείο που μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα: η ποιότητα των υδάτων του Σουλμ έχει πάψει να είναι άριστη:
«Οι πρόσφατοι έλεγχοι κατάληξαν πως ο ποταμός Μαύρος Σουλμ δεν είναι σε πολύ καλή κατάσταση. Λαμβάνει τον χαρακτηρισμό καλή. Αυτό σημαίνει πως, προσθέτοντας επιπλέον όρους στον σχεδιασμό, όπως σύγχρονα περάσματα για τα ψάρια, το σχέδιο για την κατασκευή του υδροηλεκτρικού σταθμού μπορεί να γίνει αποδεκτό,» δήλωσε ο Βέρνερ Φίσερ, επικεφαλής της υπηρεσίας Περιβάλλοντος της Στυρίας.
Οι ακτιβιστές που αγωνίζονται για την σωτηρία του Σουλμ υπενθυμίζουν πως η ποιότητα των νερών στον Μαύρο Ποταμό είναι επί δεκαετίες άριστη, σύμφωνα με τους ελέγχους.
Η Ευρωπαϊκή Οδηγία για το Νερό απαγορεύει κάθε δραστηριότητα που θα αλλοίωνε ή θα επιδείνωνε την εξαιρετική ποιότητα των λιγοστών υδάτων που απομένουν στην Ευρώπη. Πολλοί υποπτεύονται πως πως η τοπική διοίκηση έχει καταφύγει σε κάποιο τέχνασμα προκειμένου να αποφύγει τα ευρωπαϊκά πρόστιμα, τα οποία μπορεί να φτάσουν και τα 5 εκατομμύρια ευρώ το μήνα.
«Περιμένω από την Ευρωπαϊκή Ένωση ότι θα στείλει ένα ξεκάθαρο μήνυμα: η Αυστρία δεν πρέπει να αγνοεί την ευρωπαϊκή νομοθεσία, και όμως το κάνει. Προφανώς σε αυτή τη χώρα, θέλουμε να διακριθούμε στην παραβίαση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Η Αυστρία θα πρέπει να αντιμετωπίσει τις συνέπειες. Για αυτό το λόγο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρέπει να κάνει το επόμενο βήμα και να ενεργοποιήσει τις διαδικασίες μέσω του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου» σημείωσε η Ζαμπίνε Γιούνγκβιρτ, βουλευτής του κόμματος των Πρασίνων στο κοινοβούλιο της Στυρίας.
Στη Βιέννη, το Υπουργείο Περιβάλλοντος απέστειλε επιστολή στην Στυρία, υπενθυμίζοντας πως πρέπει να συμμορφώνεται με τις ευρωπαϊκές οδηγίες.
Ο Ευρωπαίος Επίτροπος αρμόδιος για θέματα Περιβάλλοντος Γιάνες Ποτότσνικ επισκέφθηκε την Βιέννη προκειμένου να λάβει μέρος στην Ευρωπαϊκή Συνδιάσκεψη για την Αποκατάσταση των Ποταμών. Του θέσαμε το ερώτημα: θα μπορέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση να σώσει τον Μαύρο Σουλμ;
«Είναι προφανές ότι επιλέξαμε να προχωρήσουμε στην έκδοση επίσημης ειδοποίησης επειδή είδαμε πως με την δραστηριότητά τους παραβιάζουν την ευρωπαϊκή νομοθεσία» δήλωσε ο Ευρωπαίος Επίτροπος και συμπλήρωσε πως:
«Στις πιο ευαίσθητες υποθέσεις όπου δεν επιτυγχάνεται συμβιβασμός, κάτι το οποίο ειρήσθω εν παρόδω δεν το επικροτούμε, μπορεί να επιβληθούν ακόμη και πρόστιμα.»
Υπάρχουν όμως και καλά νέα σε ό,τι αφορά το θέμα της διαχείρισης των ποταμών της Ευρώπης. Η ποιότητα των υδάτων ορισμένων ποταμών έχει αναβαθμιστεί, χάρη στην αυστηρή εφαρμογή των περιβαλλοντικών όρων από τους φορείς διαχείρισης.
Στη Βιέννη απονεμήθηκε για πρώτη φορά πρόσφατα το «Ευρωπαϊκό Βραβείο Ποταμού», ως επιβράβευση των πολυετών προσπαθειών. Το βραβείο δεν το πήρε ούτε ο Μαύρος Σουλμ ούτε κάποιο άλλο ποτάμι της νότιας Αυστρίας, αλλά ένα ποτάμι που πριν από 40 χρόνια αποτελούσε κίνδυνο θάνατο εξαιτίας της μόλυνσης. Όπως ανακοινώθηκε:
«Ο πρώτος νικητής του Ευρωπαϊκού Βραβείου Ποταμού είναι ο Ρήνος, ο ποταμός Ρήνος.»