Ο Γιάννης Χουβαρδάς σκηνοθετεί το αριστούργημα του Φρίντριχ Σίλλερ στο ΚΘΒΕ, στο θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Τον «Δον Κάρλος», ένα από τα πιο εμβληματικά έργα του Φρίντριχ Σίλλερ σκηνοθετεί ο Γιάννης Χουβαρδάς στο ΚΘΒΕ, στο θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών.
Το αριστούργημα του μεγάλου Γερμανού ρομαντικού ποιητή εστιάζει στη σύγκρουση του Βασιλιά της Ισπανίας Φίλιππου του Β΄ και του γιου του, πρίγκιπα Δον Κάρλος. Η σχέση τους είναι εκρηκτική, καθώς ο πατέρας έκλεψε και παντρεύτηκε την εφηβική μνηστή του γιου του. Από τη μια μεριά βλέπουμε τα όνειρα, τον ιδεαλισμό και το νεανικό πάθος του κεντρικού χαρακτήρα, που υποδύεται ο Χάρης Φραγκούλης και από την άλλη, την σκληρότητα, τον αυταρχισμό και τη διαφθορά της βασιλικής οικογένειας. Η δράση εκτυλίσσεται στην Ισπανία του 16ου αιώνα, όπου τον πρώτο λόγο έχουν η Ιερά Εξέταση και η απολυταρχική εξουσία του μονάρχη. Ο ευαίσθητος πρίγκιπας προσπαθεί να αλλάξει αυτή την κατάσταση.
Ο Δον Κάρλος παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Αύγουστο του 1787 και έχει ως αφετηρία ένα γαλλικό ρομαντικό μυθιστόρημα του 17ου αιώνα. Ο Σίλλερ χρησιμοποιώντας ως φόντο την Ισπανία του 16ου αιώνα, αμφισβητεί την απολυταρχία της δικής του εποχής, υπερασπιζόμενος την ελευθερία της σκέψης και τις ιδέες του Διαφωτισμού. Μέσα από μια ιδιαιτέρως σύνθετη πλοκή αλλά και από τους πολυδιάστατους χαρακτήρες του έργου, ο συγγραφέας επαναφέρει κρίσιμους διαχρονικούς προβληματισμούς, αναπτύσσοντας διαλεκτικά τη σύγκρουση μεταξύ απολυταρχικής εξουσίας και ελεύθερης δράσης, αυταρχισμού και ανυπακοής, ηθικής επιταγής και νέων ιδανικών, ιδεαλισμού και πραγματικότητας.
Ο Γιάννης Χουβαρδάς επιστρέφει στην Θεσσαλονίκη, στο θέατρο που ξεκίνησε την σκηνοθετική του διαδρομή, μετά από 37 χρόνια, αναδεικνύοντας τους διαχρονικούς προβληματισμούς, το πολιτικό και υπαρξιακό υπόβαθρο της πεντάπρακτης ιστορικής τραγωδίας του Σίλλερ.
Τον συναντήσαμε στο Θέατρο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, μιλήσαμε για το θεατρικό έργο, τη διαχρονικότητά του, αλλά και την επιστροφή του ιδίου στον θεατρικό «τόπο», από όπου ξεκίνησε την 50ετή διαδρομή του.
- Ο «Δον Κάρλος» ανεβαίνει πολύ σπάνια στο θέατρο. Γιατί επιλέξατε να ανεβάσετε αυτό το έργο του Σίλλερ;
Ο «Δον Κάρλος» ήταν εδώ και χρόνια σε μια λίστα έργων που με ενδιαφέρουν πάρα πολύ. Αναρωτιόμουν πού ακριβώς έπρεπε να το κάνω. Είναι ένα έργο με πολύ μεγάλη διανομή, οπότε ήταν πολύ δύσκολο να γίνει εκτός κρατικών θεάτρων. Συνέπεσε τώρα να ενδιαφέρεται το ΚΘΒΕ να συνεργαστούμε. Ανέσυρα λοιπόν αυτό το έργο από τη μνήμη μου. Πέρα όμως από τη μεγάλη διανομή, ένα άλλο ζήτημα με το συγκεκριμένο έργο, είναι η διάρκειά του. Υπερβαίνει τις πέντε ώρες. Εμείς το συμπυκνώσαμε σε 130 λεπτά, σε μια σφιχτοδεμένη εκδοχή. Υπάρχει όμως και μια άλλη ενδιαφέρουσα σύμπτωση. Ένα από τα βασικά θέματα του έργου έχει να κάνει με το ότι όλοι οι άνθρωποι παρακολουθούνται μέσα σε ένα κράτος το οποίο είναι αυταρχικό και καταπιέζει τους υπηκόους του και τους παρακολουθεί κτλ. Η εποχή μας είναι μια εποχή κατεξοχήν παρακολούθησης ενός ανθρώπου από έναν άλλον. Όλοι παρακολουθούμε όλους και όλοι παρακολουθούμαστε. Αυτή ήταν η βασική αιτία, που ανέβασα το συγκεκριμένο έργο.
- Ποια είναι τα ζητήματα που θέτει αυτό το έργο και τι αποφασίσατε να αναδείξετε μέσα από την δική σας παράσταση;
Καταρχάς είναι ένα πολιτικό έργο, κατεξοχήν πολιτικό έργο. Μιλάει για την ελευθερία, για το αίτημα για την ελευθερία, που είναι ένα παγκόσμιο και διαχρονικό θέμα. Κατά δεύτερον, είναι ένα έργο που αναφέρεται στην ελευθερία ενός ανθρώπου να επιλέξει ποιον θα ερωτευτεί και με ποιον τρόπο θα ζήσει. Η παράσταση είναι μια σειρά από όνειρα. Και η λέξη όνειρα δεν αναφέρεται μόνο στη μορφή, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο ονειρεύεται κανείς έναν καινούργιο κόσμο, μια καινούργια ζωή, την ελευθερία, την επανάσταση, έναν άλλο τρόπο ζωής. Γιατί και ο Κάρλος έχει όνειρα και ο φίλος του Μαρκήσιος Πόζα έχει όνειρα. Και ο πατέρας, ο βασιλιάς έχει όνειρα και η βασίλισσα έχει όνειρα. Αυτοί είναι οι τέσσερις βασικοί ρόλοι του έργου, αλλά υπάρχουν και δευτερεύοντες ρόλοι, οι οποίοι στη δική μας παράσταση είναι συνεχώς επί σκηνής. Γιατί όλοι, ακόμα και οι μικρότεροι ρόλοι ονειρεύονται.
Στην ουσία αυτό που συμβαίνει στην παράσταση είναι τα όνειρα να τέμνουν το ένα το άλλο και να συνυπάρχουν πάνω στη σκηνή, να συγκρούονται, να φτιάχνουν ένα τρίτο όνειρο, ένα μεγαλύτερο όνειρο κλπ. Οπότε η σύγκρουση των γενεών είναι αναπόφευκτη. Υπάρχει λίγο από έναν Άμλετ μέσα στον Κάρλος, υπάρχει και Οιδίποδας ακόμα, γιατί ο πατέρας προσπαθεί να αναγνωρίσει τον εαυτό του μέσα από όλη αυτή τη διαδικασία. Γιατί είναι ένας βασιλιάς που είναι ιδιαίτερα αυταρχικός, ένας ηγεμόνας καταπιεστικός, ο οποίος αναγκάζεται να αποδεχθεί, στο τέλος του έργου, ότι είναι ένα πιόνι μιας ευρύτερης εξουσίας που είναι πάνω από αυτόν που είναι η Ιερά Εξέταση, η θρησκεία.
- Ποιος είναι στην ουσία ο Δον Κάρλος και τι είναι αυτό που τον απασχολεί;
Ο Δον Κάρλος σαν χαρακτήρας είναι στην πραγματικότητα ένας έφηβος. Ενώ, τον συναντάμε σε ηλικία 23 ετών στο έργο του Σίλλερ, έχει μείνει στην εφηβική του ηλικία, στην εποχή που ερωτεύτηκε δηλαδή την νυν βασίλισσα και μητριά του. Έχει σφραγιστεί και σημαδευτεί από αυτή την εποχή και από αυτόν τον έρωτα και δεν μπορεί να μεγαλώσει. Είναι ένα παιδί. Υπάρχουν και ιστορικά ντοκουμέντα γι’ αυτό το ζήτημα. Είναι ένας διαταραγμένος νέος, αλλά όχι με την έννοια ότι θα έπρεπε κανείς να τον κλείσει μέσα ή να του κάνει ηλεκτροσόκ, αλλά με την έννοια ότι είναι επικίνδυνος για μια εξουσία η οποία δεν έχει ρωγμές, δεν δέχεται καθόλου την έννοια της ελευθερίας. Και εκεί είναι το ενδιαφέρον ότι βρίσκει ένα άγγιγμα στον Μαρκήσιο Πόζα, ο οποίος είναι παιδικός του φίλος και ο οποίος έχει εξελιχθεί πολύ περισσότερο από τον Κάρλος σε έναν ιδεολόγο επαναστάτη.
Ο ίδιος προσπαθεί να ξεφύγει από αυτή την εφηβική ηλικία μέσα από αυτή την τάση προς μια επανάσταση που είναι επανάσταση ενάντια στον πατέρα του, ενάντια σε ένα αυταρχικό κράτος, ενάντια στην εξουσία και προς μια ελευθερία. Οπότε θα έλεγα ότι είναι αντιπροσωπευτικός ενός μοντέλου νεανικότητας που είναι και πολύ σύγχρονο. Τα παιδιά σήμερα, στην εφηβική ηλικία και στη μετεφηβική ηλικία, που βρίσκονται σε ένα αδιέξοδο, σε μια σύγχυση, δεν ξέρουν τι να διαλέξουν, δεν ξέρουν τι δρόμο να ακολουθήσουν, δεν τους ανοίγονται προοπτικές και βρίσκονται μπροστά σε αυτή την ασφυξία που βρίσκεται ο Κάρλος.
- Με αυτό το έργο ολοκληρώνετε την τετραλογία σας για τη σχέση του θεάτρου με τον κινηματογράφο. Τι είναι αυτό που σας ενδιαφέρει σε αυτή τη σχέση και πώς μετουσιώνεται στη συγκεκριμένη παράσταση;
Η σχέση μου με τον κινηματογράφο γενικά, από τότε που πρωτοξεκίνησα να σκηνοθετώ, ήταν πολύ στενή. Αν μπορούσε να κάνει κανείς αναδρομικά μια μελέτη των έργων που έχω σκηνοθετήσει, θα δει ότι το μάτι μου στο θέατρο είναι το μάτι μιας κάμερας. Ακόμα και όταν δεν υπάρχει βίντεο επί σκηνής ή πραγματικός κινηματογράφος επί σκηνής, το θεατρικό κάδρο είναι και κινηματογραφικό κάδρο. Κάθε επιμέρους σκηνή, κάθε επιμέρους κομμάτι της σκηνής, εννοώ και χωροταξικά, είναι στην ουσία μια κάμερα που βλέπει τα πράγματα. Έτσι πολύ σύντομα άρχισα να ασχολούμαι και με τον ίδιο τον κινηματογράφο σ’ αυτά τα έργα. Θυμάμαι το πρώτο βίντεο που έχω χρησιμοποιήσει σε παράσταση, ήταν στην Νορβηγία, το 1980.
Εδώ λοιπόν, ναι, ολοκληρώνεται ένας συγκεκριμένος θεματικός κύκλος που έχει σχέση με τον κινηματογράφο, βασικά το κλασικό έργο και τον κινηματογράφο. Δηλαδή μια αντίστιξη που χρησιμοποιώ, γιατί αυτά τα έργα όταν γράφτηκαν δεν υπήρχε κινηματογράφος, δεν υπήρχε καν η ιδέα του κινηματογράφου. Εδώ λοιπόν υπάρχει βίντεο, αλλά είναι συνδεδεμένο άμεσα με τη θεματική του έργου της παρακολούθησης. Υπάρχουν στατικές κάμερες παρακολούθησης τις οποίες βλέπουμε σε όλη τη διάρκεια της παράστασης. Αυτό που βλέπουν δηλαδή αυτές οι κάμερες, είναι εμφανές και στο θεατή. Αυτές οι κάμερες είναι το όργανο παρακολούθησης του βασιλιά Φιλίππου και ο,τι βλέπει ο Φίλιππος το βλέπει και ο θεατής.
- Τι είναι αυτό που προσπαθείτε να ξεκλειδώσετε στο θέατρο μέσα από τον κινηματογράφο;
Είναι περισσότερο συναισθηματικό παρά τεχνικό. Εγώ μεγάλωσα μέσα σε κινηματογραφικές αίθουσες. Το έσκαγα από το σπίτι, σε ηλικία 11-12 χρονών για να πάω να δω ταινίες και πολλές φορές έβλεπα την ίδια ταινία τρεις και τέσσερις φορές συνεχόμενες. Πήγαινα από τον έναν κινηματογράφο στον άλλο. Μιλάμε τώρα για την δεκαετία του '60. Μέσα από αυτή την προσωπική μου σχέση με τον κινηματογράφο, γιατί ο κινηματογράφος με βοήθησε να ξεφύγω από το περιορισμένο μιας οικογενειακής καταπίεσης, άρχισα να φαντασιώνομαι, να δημιουργώ, να γεννώ με τη φαντασία μου κόσμους και να θέλω να πάω και στο θέατρο. Γιατί τότε το να σκηνοθετήσεις ταινίες στην Ελλάδα ήταν ένα άπιαστο όνειρο. Επιπλέον ξέρουμε πολύ καλά τι ήταν τότε ο κινηματογράφος στην Ελλάδα. Ήταν όλες αυτές οι ταινίες που τις βλέπουμε όλοι μας πολύ ευχάριστα, αλλά μέχρι εκεί. Ουσιαστικά ο ελληνικός κινηματογράφος άρχισε να γεννιέται τη δεκαετία του ’70, του ’80 και ύστερα.
Μέσα λοιπόν από αυτή τη σχέση που ανέπτυξα με τον κινηματογράφο, γνωρίστηκα και με το θέατρο. Έτσι κατάλαβα τι σημαίνει ηθοποιός, κατάλαβα ποια είναι η σχέση του ηθοποιού με το σκηνοθέτη και έτσι μπήκα στο θέατρο. Στην ουσία μπήκα στο θέατρο μέσω του κινηματογράφου, οπότε δεν προσπαθώ να ξεκλειδώσω κάτι στο θέατρο, μέσα από τον κινηματογράφο. Αυτά τα δύο συνυπάρχουν. Έχω χρησιμοποιήσει την κάμερα με πάρα πολλούς τρόπους στο θέατρο και τώρα ακριβώς είμαι στη φάση που θέλω να κάνω ένα διάλειμμα από αυτό, οπότε οι επόμενες δουλειές μου δε θα έχουν βίντεο.
- Επιστρέφετε μετά από πολλά χρόνια στη Θεσσαλονίκη, όπου είχατε κάνει το σκηνοθετικό σας ξεκίνημα. Ποια είναι τα συναισθήματά σας για αυτή την επιστροφή;
Η επιστροφή μου στη Θεσσαλονίκη και στο Κρατικό Θέατρο είναι πρωτίστως συναισθηματική επιλογή. Δε μου ήταν απαραίτητο να έρθω στη Θεσσαλονίκη για να κάνω θέατρο. Απλώς συνέβησαν κάποιες συγκυρίες και ήμουν έτοιμος ψυχολογικά να επιστρέψω, μετά από 37 χρόνια στο Κρατικό Θέατρο. Είναι λοιπόν βασικά συναισθηματικοί οι λόγοι μου. Κατά δεύτερο λόγο, είδα ότι στο Κρατικό Θέατρο υπάρχει αυτή την εποχή, τα τελευταία δύο χρόνια και ελπίζω να συνεχιστεί, ένα άνοιγμα προς καλλιτέχνες οι οποίοι πειραματίζονται περισσότερο, αναζητούν μεγαλύτερα ανοίγματα στη δουλειά τους και με αυτή την ευχή ήρθα κι εγώ εδώ. Η ευχή έχει πραγματοποιηθεί. Βρήκα ανταπόκριση στα καλλιτεχνικά αιτήματα που είχα, οπότε ελπίζω ότι όλα αυτά θα ευοδωθούν και θα συντεθεί μια ενδιαφέρουσα παράσταση.
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ
Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας, Διασκευή- Δραματουργική & Σκηνική επεξεργασία μετάφρασης -Σκηνοθεσία: Γιάννης Χουβαρδάς, Σκηνικά: Nίκη Ψυχογιού, Κοστούμια: Ιωάννα Τσάμη, Μουσική: Φώτης Σιώτας, Κίνηση- Χορογραφίες: Δημήτρης Σωτηρίου, Βίντεο Design: Παντελής Μάκκας, Φωτισμοί: Τάσος Παλαιορούτας, Βοηθός Σκηνοθέτη Α΄: Σοφία Παπανικάνδρου, Βοηθός Σκηνοθέτη Β΄: Βίκυ Κίτσιου, Βοηθός Σκηνοθέτη Γ΄: Ιορδάνης Αϊβάζογλου, Βοηθός Σκηνογράφου & Ενδυματολόγου: Δανάη Πανά, Οργάνωση Παραγωγής: Εύα Κουμανδράκη, Φωτογραφίες: Mike Rafail (That Long Black Cloud)
Παίζουν οι ηθοποιοί (με αλφαβητική σειρά):
Ιορδάνης Αϊβάζογλου (Δούκας Μεντίνα-Σιντόνια), Λουκία Βασιλείου (Βασίλισσα Ελισάβετ), Ζωή Ευθυμίου (Πριγκίπισσα Έμπολι, σε διπλή διανομή), Στέλιος Καλαϊτζής (Κόμης Λέρμα), Γιώργος Κολοβός (Μαρκήσιος Πόζα), Θάνος Κοντογιώργης (Ντομίνγκο), Βασίλης Μπεσίρης (Δούκας Φέρια), Μπέττυ Νικολέση (Μαρκησία Μοντεκάρ), Κώστας Σαντάς (Μέγας Ιεροεξεταστής), Θεοφανώ Τζαλαβρά (Πριγκίπισσα Έμπολι, σε διπλή διανομή ), Δημήτρης Τσιλινίκος (Δούκας Άλμπα), Χάρης Φραγκούλης (Δον Κάρλος, Διάδοχος του θρόνου), Ελίζα Χαραλαμπογιάννη (Λουίς Μερκάδο, ακόλουθος της Βασίλισσας), Γιάννης Χαρίσης (Φίλιππος Β΄)
Έκτακτη αντικατάσταση: Νατάσσα Δαλιάκα, Δημήτρης Καρτόκης
Αυλή: Λίλη Ανδρασκέλα, Ζωή Ευθυµίου, Κωνσταντίνος Καπελλίδης, Αίγλη Κατσίκη, Δηµήτρης Καυκάς, Αναστασία Κελέση, Νίκος Κουσούλης, Θεοφανώ Τζαλαβρά
Φιγκυράν: Πασχάλης Τερζής
Φιγκυρίαν- Βίντεο & Μοντάζ επί σκηνής: Γιώργος Ζλατάνος
INFO
Θέατρο Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών
Εθνικής Αμύνης 2
΄Ωρες παραστάσεων
Τετάρτη: 19.00, Πέμπτη- Παρασκευή, Σάββατο: 20.30, Κυριακή: 19.00
