Οι ειδικοί κάνουν λόγο για μια περίπλοκη υπόθεση
ΔΙΑΦΉΜΙΣΗ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση ετοιμάζει έναν νέο γύρο κυρώσεων κατά της Ρωσίας για να ασκήσει πρόσθετη πίεση στο Κρεμλίνο ώστε να συμφωνήσει σε μια 30ήμερη άνευ όρων κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία, ένα βήμα που οι δυτικοί σύμμαχοι θεωρούν απαραίτητο για σοβαρές ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις.
Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν έχει ήδη παράσχει ένα περίγραμμα του τι υποτίθεται ότι στοχεύει αυτό το πακέτο, το 18ο από τον Φεβρουάριο του 2022: Τον χρηματοπιστωτικό τομέα της Ρωσίας, τον "σκιώδη στόλο" και τους αγωγούς Nord Stream, οι οποίοι επί του παρόντος δεν λειτουργούν.
Συν τοις άλλοις, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής έχει προωθήσει την αναθεώρηση προς τα κάτω του ανώτατου ορίου τιμών του ρωσικού πετρελαίου, ώστε να συμπιέσει περαιτέρω τα κέρδη από τις παγκόσμιες πωλήσεις, μια κρίσιμη ροή μετρητών για τη διατήρηση της πλήρους εισβολής στην Ουκρανία.
"Χρειαζόμαστε μια πραγματική κατάπαυση του πυρός, χρειαζόμαστε τη Ρωσία στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και πρέπει να τερματίσουμε αυτόν τον πόλεμο. Η πίεση λειτουργεί, καθώς το Κρεμλίνο δεν καταλαβαίνει τίποτα άλλο", δήλωσε η φον ντερ Λάιεν νωρίτερα αυτή την εβδομάδα μετά τη συνάντησή της με τον Αμερικανό γερουσιαστή Λίντσεϊ Γκράχαμ.
Αλλά υπάρχει μια παγίδα: σε αντίθεση με άλλες κυρώσεις που έχει επιβάλει το μπλοκ στη Ρωσία, όπως οι πολλαπλές απαγορεύσεις εξαγωγών και εισαγωγών, το ανώτατο όριο τιμών έχει μια πολιτική και πρακτική διάσταση που υπερβαίνει τη θεσμική σφαίρα των Βρυξελλών και εκτείνεται πέρα από τον ωκεανό.
Πιο συγκεκριμένα, στην Ουάσινγκτον.
«Μισοψημένα» μερίσματα
Το ανώτατο όριο τιμών στο ρωσικό πετρέλαιο θεσπίστηκε τον Δεκέμβριο του 2022 από την Ομάδα των Επτά (G7) με πρωτοβουλία της κυβέρνησης του Τζο Μπάιντεν. Χαιρετίστηκε ως ένας έξυπνος, πρωτοποριακός μηχανισμός για την κινητοποίηση της συλλογικής δύναμης των δυτικών συμμάχων και τον ακρωτηριασμό της ρωσικής πολεμικής μηχανής υψηλής έντασης.
Στο πλαίσιο του σχεδίου, οι G7, μαζί με την Αυστραλία, ψήφισαν νόμους που απαγόρευαν στις εγχώριες εταιρείες τους να παρέχουν υπηρεσίες, όπως ασφάλιση, χρηματοδότηση και σημαιοστολισμό, σε ρωσικά δεξαμενόπλοια που πωλούσαν θαλάσσιο αργό πετρέλαιο πάνω από μια προκαθορισμένη τιμή.
Το μυστικό βρισκόταν στη δύναμη της αγοράς: για δεκαετίες, οι δυτικές εταιρείες, ιδίως οι βρετανικές, κυριαρχούσαν στον τομέα της προστασίας και αποζημίωσης (Protection and Indemnity - P&I), ένα είδος ασφάλισης που παρέχει στους πλοιοκτήτες ευρεία προστασία και τους επιτρέπει να καλύπτουν δυνητικά τεράστιο κόστος από οποιαδήποτε τυχαία ζημία που προκαλείται στο πλήρωμα, την περιουσία τους ή το περιβάλλον.
Λόγω των εγγενών κινδύνων της διακίνησης πετρελαίου σε υψηλά ύδατα, η P&I θεωρείται σήμερα ο κανόνας στο θαλάσσιο εμπόριο και απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει κανείς δεκτός σε ένα ξένο λιμάνι. Αξιοποιώντας τις κορυφαίες εταιρείες τους, οι G7 σκόπευαν να δημιουργήσουν ένα εξωεδαφικό αποτέλεσμα που θα έθετε ανώτατο όριο στην τιμή του ρωσικού πετρελαίου όχι μόνο εντός των δικαιοδοσιών τους αλλά σε όλο τον κόσμο.
Μετά από έντονες παρασκηνιακές συζητήσεις, το ανώτατο όριο ορίστηκε στα 60 δολάρια ανά βαρέλι, ένας συμβιβασμός μεταξύ των σκληροπυρηνικών και των κρατών μελών που είναι πιο επιφυλακτικά.
Ωστόσο, η στρατηγική λειτούργησε μόνο μέχρι ενός σημείου.
Αν και η τιμή του ρωσικού πετρελαίου σταδιακά μειώθηκε, παρέμεινε σταθερά πάνω από το όριο των 60 δολαρίων, ξεπερνώντας συχνά το όριο των 70 δολαρίων.
Η κατάφωρη καταστρατήγηση αποδόθηκε στον "σκιώδη στόλο" που ανέπτυξε η Ρωσία στην ανοιχτή θάλασσα. Αυτά τα δεξαμενόπλοια είναι τόσο παλιά και κακοδιατηρημένα που δεν εμπίπτουν στα πρότυπα P&I και βασίζονται σε εναλλακτικά, ασαφή συστήματα ασφάλισης που διαφεύγουν της εποπτείας της G7.
Μέχρι τη στιγμή που τέθηκε σε ισχύ το ανώτατο όριο, η Μόσχα "είχε ξοδέψει μήνες για να δημιουργήσει έναν "σκιώδη στόλο" δεξαμενόπλοιων, να βρει νέους αγοραστές όπως η Ινδία και η Κίνα και να δημιουργήσει νέα συστήματα πληρωμών, σε σημείο που το πετρέλαιό της να μην χρειάζεται μεγάλες εκπτώσεις για να πουληθεί", έγραψε σε πρόσφατη ανάλυσή του ο Λουίς Καρικάνο, καθηγητή στο London School of Economics.
"Αυτό που θα έπρεπε να είναι ένα πλήγμα έγινε ένα διαχειρίσιμο πρόβλημα", δήλωσε ο Καρικάνο.
Με λίγους τομείς της ρωσικής οικονομίας να έχουν απομείνει για να επιβληθούν κυρώσεις, οι Βρυξέλλες έχουν στρέψει το βλέμμα τους στο καπάκι ως μέσο για να σφίξουν τις βίδες στο Κρεμλίνο και να εξασφαλίσουν μια κατάπαυση του πυρός στην Ουκρανία. Η Επιτροπή φέρεται να έχει προτείνει μια αναθεώρηση μεταξύ 50 και 45 δολαρίων ανά βαρέλι, την οποία πιστεύεται ότι υποστηρίζουν το Ηνωμένο Βασίλειο και ο Καναδάς.
Ωστόσο, οι ΗΠΑ έχουν μέχρι στιγμής αποφύγει να υποστηρίξουν ένα χαμηλότερο ανώτατο όριο τιμών, αυξάνοντας το διακύβευμα ενόψει των κρίσιμων συνομιλιών στη σύνοδο κορυφής της G7 στην Αλμπέρτα, που έχει προγραμματιστεί για τα μέσα Ιουνίου.
Τώρα, προκύπτει ένα δύσκολο ερώτημα: Μπορεί η ΕΕ να τολμήσει, και να αντέξει οικονομικά, να προχωρήσει μόνη της;
«Το δικό μου πλαφόν εναντίον του δικού σου πλαφόν»
Υπό την αυστηρή νομικίστικη έννοια, η ΕΕ θα μπορούσε, πράγματι, να θεσπίσει μόνη της ένα χαμηλότερο ανώτατο όριο τιμών. Εξάλλου, η G7, ως οργανισμός, δεν έχει ρυθμιστικές εξουσίες: κάθε σύμμαχος τροποποιεί τους νόμους του ξεχωριστά για να εκπληρώσει μια συλλογική αποστολή.
Στην προκειμένη περίπτωση, η ΕΕ θέσπισε νέα νομοθεσία για να απαγορεύσει στις εταιρείες της ΕΕ - και όχι, ας πούμε, στις αμερικανικές ή βρετανικές εταιρείες - να εξυπηρετούν ρωσικά δεξαμενόπλοια που παρακάμπτουν το ανώτατο όριο των 60 δολαρίων ανά βαρέλι. Ομοίως, το μπλοκ θα μπορούσε τώρα να αλλάξει το κείμενο για να προσαρμόσει την απαγόρευση αυτή σε μια αυστηρότερη τιμή, χωρίς να περιμένει από άλλους συμμάχους να ανταποδώσουν.
Εδώ εμφανίζεται το πρώτο εμπόδιο: οποιαδήποτε αλλαγή στις κυρώσεις πρέπει να εγκριθεί με ομόφωνη ψηφοφορία μεταξύ των κρατών μελών. Είναι εξαιρετικά απίθανο και οι 27 χώρες να επιλέξουν να προχωρήσουν σε ένα χαμηλότερο ανώτατο όριο χωρίς να έχουν ρητή εγγύηση ότι η Ουάσινγκτον θα ακολουθήσει το παράδειγμά τους. Η Ουγγαρία, ειδικότερα, έχει ευθυγραμμιστεί πλήρως με την κυβέρνηση Τραμπ και θα μπορούσε να ασκήσει βέτο σε οποιαδήποτε πρόταση στην οποία αντιτίθεται ο Λευκός Οίκος.
Ακόμη και αν το μπλοκ κατάφερνε να ξεπεράσει τις εσωτερικές διαφορές και συμφωνούσε μόνο του σε ένα χαμηλότερο ανώτατο όριο, πιο τρομερά εμπόδια θα μπορούσαν να εμποδίσουν την επιτυχία του.
Το αναθεωρημένο ανώτατο όριο του μπλοκ θα πρέπει να συνυπάρξει με το υφιστάμενο ανώτατο όριο της Αμερικής. Αυτό σημαίνει ότι η μία πλευρά του Ατλαντικού Ωκεανού θα εφάρμοζε όριο 50 δολαρίων ανά βαρέλι, ενώ η άλλη πλευρά θα εφάρμοζε όριο 60 δολαρίων ανά βαρέλι, δημιουργώντας μια κακοφωνία για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς.
"Τα διαφορετικά ανώτατα όρια τιμών στις χώρες της G7 θα μπορούσαν να προκαλέσουν σύγχυση στους παρόχους θαλάσσιων υπηρεσιών και να αποδυναμώσουν τη συνολική επιβολή", δήλωσε στο Euronews ο Πέτρος Κατίνας, αναλυτής ενέργειας στο Κέντρο Έρευνας για την Ενέργεια και τον Καθαρό Αέρα (CREA).
"Μια μεμονωμένη κίνηση από την ΕΕ θα μπορούσε να προκαλέσει τριβές στο πλαίσιο του συνασπισμού για τα ανώτατα όρια τιμών, βλάπτοντας την εμπιστοσύνη και τον συντονισμό, τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της πίεσης στα ρωσικά έσοδα από το πετρέλαιο", πρόσθεσε ο Κατίνας, προειδοποιώντας ότι το σχέδιο θα μπορούσε να καταστεί "σε μεγάλο βαθμό συμβολικό".
Το νομοθετικό χάος θα ωφελούσε άμεσα το Κρεμλίνο, το οποίο εδώ και καιρό προσπαθεί να εκμεταλλευτεί τα κενά για να αποφύγει και να υπονομεύσει τις διεθνείς κυρώσεις.
Η Μόσχα, ωστόσο, θα αντιμετώπιζε επίσης εμπόδια: η συνεχής καταστολή των πλοίων του "σκιώδους στόλου" έχει αναγκάσει τη χώρα να αυξήσει την εξάρτησή της από την ασφάλιση της G7, η οποία, θεωρητικά, θα μπορούσε να διευκολύνει την ΕΕ να εφαρμόσει το αναθεωρημένο μέτρο.
"Αν η ΕΕ αποφασίσει μόνη της να σφίξει τις βίδες στο ανώτατο όριο, θα είναι ένας πρόσθετος περιορισμός στις εξαγωγές πετρελαίου της Ρωσίας, αλλά όχι τόσο αυστηρός όσο με μια προσέγγιση του συνόλου των G7", δήλωσε η Elisabetta Cornago, ανώτερη ερευνήτρια στο Κέντρο Ευρωπαϊκής Μεταρρύθμισης (CER).
Εκτός από τις πρακτικές αγκυλώσεις και τα νομικά ζητήματα, υπάρχει και η γεωπολιτική που πρέπει να ληφθεί υπόψη.
Ένας από τους λόγους για τους οποίους η πρωτοβουλία της G7 δεν έχει ανταποκριθεί στις προσδοκίες είναι ότι, όπως υποδηλώνει το όνομά της, παρέμεινε ένα σχέδιο αποκλειστικά της G7. Οι χώρες της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής αρνήθηκαν να παίξουν μαζί και να συμμετάσχουν στον συνασπισμό. Η Κίνα και η Ινδία αγοράζουν ανοιχτά ρωσικό αργό πετρέλαιο, μερικές φορές για να το διυλίσουν και να το μεταπωλήσουν με διαφορετική ετικέτα.
Η ΕΕ και οι ΗΠΑ να ακολουθήσουν χωριστούς δρόμους θα αποσταθεροποιούσε περαιτέρω τη δυτική συμμαχία και θα δημιουργούσε την εντύπωση μιας διατλαντικής διάσπασης. Αλλά για πολλούς, αυτό είναι ήδη πραγματικότητα: ο "Συνασπισμός των προθύμων", που γεννήθηκε αφού ο Ντόναλντ Τραμπ ξεκίνησε μονομερώς διαπραγματεύσεις με τον Βλαντίμιρ Πούτιν, αποτελεί απόδειξη του πολιτικού χάσματος.
"Το ανώτατο όριο τιμών ήταν μια πρωτοβουλία της G7 + ΕΕ, και έτσι, στην τρέχουσα μορφή του, δεν βλέπω καμία οδό στην οποία η ΕΕ θα μπορούσε να προσαρμόσει το ανώτατο όριο χωρίς την υποστήριξη του ευρύτερου συνασπισμού, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ", δήλωσε ο Μπεν Μακουίλιαμς, συνεργάτης του Bruegel.
"Τούτου λεχθέντος, η ΕΕ είναι ελεύθερη να εφαρμόσει όποια μέτρα θέλει στα δικά της εγχώρια πλοία και τις ασφαλιστικές εταιρείες, στα οποία θα μπορούσε πιθανότατα να ενθαρρύνει το Ηνωμένο Βασίλειο να συμμετάσχει", πρόσθεσε ο Μακουίλιαμς. "Έτσι, η ΕΕ μπορεί να συνεχίσει να προχωρά - απλώς θα πρέπει να γίνει υπό διαφορετικό θεσμικό σχήμα από αυτό που υπάρχει σήμερα".