Το γύρισμα του ρολογιού προς τα πίσω για το χειμώνα είναι πολύ λιγότερο ενοχλητικό από τη μετατόπιση την άνοιξη, η οποία έχει συνδεθεί με αιχμές σε καρδιακές προσβολές και τροχαία ατυχήματα.
Κάθε χρόνο, καθώς τα ρολόγια γυρίζουν πίσω τον Οκτώβριο, εκατομμύρια άνθρωποι γιορτάζουν μια "έξτρα ώρα" ύπνου.
Αλλά πόσο επηρεάζει πραγματικά αυτή η μικρή μετατόπιση το σώμα μας, τον ύπνο μας και τη διάθεσή μας;
Σύμφωνα με τους ειδικούς, η μετάβαση του φθινοπώρου είναι πολύ πιο ήπια από την ανοιξιάτικη αλλαγή - αλλά δεν είναι εντελώς ακίνδυνη. Η μετατόπιση διαταράσσει ανεπαίσθητα τον κιρκάδιο ρυθμό μας, το εσωτερικό 24ωρο ρολόι που ρυθμίζει τον ύπνο, την εγρήγορση, την παραγωγή ορμονών και τη διάθεση.
Κατανόηση των κιρκαδιανών ρυθμών
Οι επιπτώσεις της αλλαγής του ρολογιού έχουν τις ρίζες τους στους κιρκάδιους ρυθμούς μας - το εσωτερικό 24ωρο ρολόι του σώματος που ρυθμίζει τον ύπνο, την εγρήγορση, την παραγωγή ορμονών και τη διάθεση.
"Υπάρχει ένα κιρκάδιο ρολόι σε κάθε κύτταρο του σώματος, αλλά υπάρχει και ένα κύριο ρολόι: μια ομάδα νευρώνων στον εγκέφαλο που ακολουθεί αυτόματα το φως, την αυγή, το σούρουπο και το σκοτάδι μέσω σημάτων από τα μάτια", δήλωσε στο Euronews Health ο Timo Partonen, αναπληρωτής καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Ελσίνκι.
"Το πόσο καλά λειτουργεί αυτό το ρολόι επηρεάζει το πόσο καλά κοιμόμαστε και πόσο καλή ή κακή είναι η διάθεσή μας. Γι' αυτό είναι τόσο σημαντικό", πρόσθεσε.
Τι είναι η θερινή ώρα;
Η θερινή ώρα (DST) είναι η πρακτική της μετακίνησης των ρολογιών κατά μία ώρα μπροστά την άνοιξη και πίσω το φθινόπωρο για να παραταθεί το βραδινό φως. Το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, της Βόρειας Αμερικής, τμήματα της Αφρικής και της Ασίας ακολουθούν αυτό το σύστημα.
Φέτος, τα ρολόγια θα γυρίσουν πίσω την Κυριακή 26 Οκτωβρίου.
Ενώ πολλοί καλωσορίζουν την επιπλέον ώρα, η αλλαγή εξακολουθεί να σπρώχνει τον εσωτερικό μας χρόνο - και μερικοί άνθρωποι το αισθάνονται περισσότερο από άλλους.
"Σε γενικές γραμμές, παρά τα παράπονα για τα βράδια που γίνονται πιο σκοτεινά, το φθινόπωρο συνήθως γίνεται αντιληπτό ως λιγότερο επώδυνο", δήλωσε στο Euronews Health ο καθηγητής Malcolm von Schantz, χρονοβιολόγος στο Πανεπιστήμιο Northumbria.
"Εκείνοι που αντιπαθούν τη φθινοπωρινή αλλαγή παραπονιούνται κυρίως ότι ξαφνικά σκοτεινιάζει όταν φεύγουν από τη δουλειά. Αλλά υπάρχουν δύο σημεία σε αυτό. Πρώτον, αντανακλά απλώς το πού ζούμε: εκείνη την εποχή του χρόνου, δεν υπάρχουν αρκετές ώρες φωτός για να είναι φωτεινά τόσο τα πρωινά όσο και τα βράδια. Αυτό δεν είναι αποτέλεσμα της αλλαγής του ρολογιού, αλλά απλώς της γεωγραφίας.
"Δεύτερον, και λιγότερο διαισθητικά, είναι ότι βιολογικά και φυσιολογικά, το φως το πρωί είναι πολύ πιο σημαντικό για εμάς", είπε.
Η Partonen συμφώνησε, λέγοντας ότι "η αλλαγή του ρολογιού το φθινόπωρο είναι πιο εύκολο να προσαρμοστεί κανείς, επειδή μας δίνει μια επιπλέον ώρα στην ημέρα μας. Είναι πιο εύκολο για το κύριο κιρκάδιο ρολόι να προσαρμοστεί σε αυτό το νέο πρόγραμμα".
Ωστόσο, προειδοποίησε ότι αρχικά ο ύπνος μπορεί να μην είναι τόσο αναζωογονητικός όσο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.
"Υπάρχει επίσης ο κίνδυνος οι άνθρωποι να μην χρησιμοποιήσουν την επιπλέον ώρα για ύπνο - αντίθετα, μένουν ξύπνιοι αργότερα και συνεχίζουν να δημιουργούν χρέος ύπνου. Η αλλαγή θα μπορούσε να είναι μια ευκαιρία να αναπληρώσουν την ανάπαυση, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι δεν τη χρησιμοποιούν με αυτόν τον τρόπο", δήλωσε.
Πώς η αλλαγή ώρας μπορεί να επηρεάσει το σώμα μας
Η ανοιξιάτικη αλλαγή ώρας - η οποία κλέβει μια ώρα ύπνου - έχει συνδεθεί με βραχυπρόθεσμες αιχμές στα τροχαία ατυχήματα, την απώλεια ύπνου και τις καρδιακές προσβολές (μια μελέτη που επικαλείται το Αμερικανικό Ίδρυμα Καρδιάς διαπίστωσε ότι υπήρξε 24% αύξηση των καρδιακών προσβολών την επομένη της μετάβασης στη θερινή ώρα).
Αλλά η αλλαγή του Οκτωβρίου μπορεί να έχει ακόμα πιο ανεπαίσθητες επιπτώσεις.
Μια μελέτη του 2025 από το Πανεπιστήμιο John Moores του Λίβερπουλ και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης διαπίστωσε ότι οι γυναίκες είχαν περισσότερες πιθανότητες από τους άνδρες να αναφέρουν αυξημένη ανησυχία, σύγχυση και άγχος τις ημέρες μετά την αλλαγή του ρολογιού. Οι διαταραχές στις ρουτίνες των παιδιών, όπως η μεταγενέστερη ώρα ύπνου και η δυσκολία στο ξύπνημα, συνέβαλαν επίσης στο άγχος μέσα στα νοικοκυριά.
Ευρύτερες έρευνες για την υγεία δείχνουν ότι οι συχνές αλλαγές του ρολογιού μπορεί να ενέχουν σοβαρότερους, μακροπρόθεσμους κινδύνους.
Μια πρόσφατη ανάλυση από επιστήμονες του Stanford Medicine διαπίστωσε ότι οι εξαμηνιαίες αλλαγές του ρολογιού μπορεί να οδηγήσουν σε υψηλότερα ποσοστά εγκεφαλικών επεισοδίων και παχυσαρκίας. Η μελέτη συνέκρινε τρεις πολιτικές - τη μόνιμη κανονική ώρα, τη μόνιμη θερινή ώρα και την τρέχουσα εξαμηνιαία μετατόπιση - και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι εποχιακές αλλαγές της ώρας είναι η χειρότερη επιλογή.
Με τη μοντελοποίηση της έκθεσης στο φως, της κιρκαδιανής ευθυγράμμισης και των αποτελεσμάτων για την υγεία στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι ερευνητές εκτίμησαν ότι η υιοθέτηση της μόνιμης κανονικής ώρας θα μπορούσε να αποτρέψει περίπου 300.000 εγκεφαλικά επεισόδια ετησίως και να μειώσει την παχυσαρκία σε 2,6 εκατομμύρια ανθρώπους. Η μόνιμη θερινή ώρα θα επιτύγχανε περίπου τα δύο τρίτα αυτού του οφέλους, σύμφωνα με την έρευνα.
Πώς να διατηρήσετε ένα τακτικό μοτίβο ύπνου
Η διατήρηση ενός σταθερού μοτίβου ύπνου είναι μία από τις πιο σημαντικές -και συχνά παραγνωρισμένες- πτυχές της μακροπρόθεσμης υγείας μας.
"Ξέρουμε ότι είναι σημαντικό, και γνωρίζουμε επίσης ότι το σώμα μας μπορεί να αντεπεξέλθει σε κάποια ακανόνιστη κατάσταση. Αλλά από επιδημιολογικά δεδομένα γνωρίζουμε ότι για τη μακροπρόθεσμη υγεία είναι καλύτερο να ελαχιστοποιούμε τις διακυμάνσεις", εξηγεί ο Schantz.
Ο ίδιος περιέγραψε τη σύγχρονη συνήθεια να προλαβαίνουμε τον ύπνο τα Σαββατοκύριακα - γνωστή ως "κοινωνικό τζετ λαγκ" - ως βιολογικά διαταραγμένη.
"Πολλοί από εμάς σηκωνόμαστε νωρίς κατά τη διάρκεια της εβδομάδας και στη συνέχεια κοιμόμαστε τα Σαββατοκύριακα - ουσιαστικά μετατοπίζουμε το πρόγραμμά μας σαν να ταξιδεύουμε σε άλλη χρονική ζώνη την Παρασκευή και να επιστρέφουμε τη Δευτέρα. Αυτό το μοτίβο έχει τις ίδιες μακροπρόθεσμες αρνητικές επιπτώσεις με τη συχνή έκθεση στο jet lag", δήλωσε.
Μελέτη που δημοσιεύθηκε στο Journal of Epidemiology & Community Health διαπίστωσε ότι τα άτομα με ακανόνιστους κύκλους ύπνου-αφύπνισης είχαν 26% υψηλότερο κίνδυνο να εμφανίσουν μείζονα καρδιαγγειακά επεισόδια, όπως καρδιακές προσβολές και εγκεφαλικά επεισόδια, ακόμη και αν λάμβαναν τις συνιστώμενες 7-9 ώρες ύπνου ανά νύχτα.
Μήπως πρέπει να επανεξετάσουμε τη θερινή ώρα;
Πολλοί επιστήμονες και οργανισμοί ύπνου - συμπεριλαμβανομένης της Βρετανικής Εταιρείας Ύπνου, η οποία προέβη σε επίσημη δήλωση επί του θέματος πέρυσι - υποστηρίζουν τον τερματισμό των εξαμηνιαίων αλλαγών του ρολογιού υπέρ της μόνιμης κανονικής ώρας.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρότεινε τον τερματισμό των εποχιακών αλλαγών του ρολογιού το 2018 και, ενώ το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το υποστήριξε επί της αρχής, τα κράτη μέλη δεν μπόρεσαν να συμφωνήσουν για το αν θα υιοθετήσουν μόνιμη κανονική ώρα ή θερινή ώρα.
Προς το παρόν, το ρολόι συνεχίζει να πηγαινοέρχεται κάθε χρόνο.
Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η χρήση της επιπλέον ώρας για πραγματική ανάπαυση - και όχι για να μείνετε ξύπνιοι αργότερα - μπορεί να βοηθήσει στην ομαλή μετάβαση.
"Πηγαίνετε για ύπνο αρκετά νωρίς", συμβουλεύει ο δρ Παρτόνεν.
"Αν η αλλαγή του ρολογιού συμβαίνει τη νύχτα μεταξύ Σαββάτου και Κυριακής, πέστε για ύπνο τη συνηθισμένη ώρα -ή λίγο νωρίτερα- το Σάββατο. Με αυτόν τον τρόπο, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την επιπλέον ώρα για ύπνο και να μειώσετε τυχόν στέρηση ύπνου".